Phải nói lại cho rõ. Xã hội hiện đại đại khái có thể phân làm ba khu vực chính: khu vực công, khu vực tư nhân và khu vực xã hội.

Khu vực công thuộc nhà nước. Nhà nước đòi hỏi sự tuân thủ; nó lập ra các quy tắc và áp đặt việc thực thi.

Khu vực tư nhân tạo ra của cải vật chất gồm hàng hoá và dịch vụ được trao đổi trên thị trường, nó gồm các doanh nghiệp và các nhà kinh doanh. Các định chế này sản xuất, cung cấp và kỳ vọng được trả tiền. Chúng hoạt động vì mục đích lợi nhuận. Sở dĩ gọi là khu vực tư nhân bởi vì tuyệt đại bộ phận khu vực này thuộc sở hữu tư nhân, và doanh nghiệp tư nhân nhìn chung sản xuất, buôn bán, kinh doanh các mặt hàng và dịch vụ theo cơ chế thị trường hiệu quả hơn các doanh nghiệp thuộc sở hữu nhà nước. Trong khu vực này việc chuyển đổi sở hữu của các doanh nghiệp nhà nước thành các doanh nghiệp do tư nhân sở hữu gọi là tư nhân hoá (chuyển một phần sở hữu ở ta được gọi là cổ phần hoá do những lý do ý thức hệ, và thuật ngữ cổ phần hoá cũng gây ra sự lẫn lộn).

Khu vực xã hội tạo ra và chăm lo cho cộng đồng. Các định chế ở khu vực này thường được gọi là các tổ chức phi lợi nhuận, phi vụ lợi, nhưng cũng không hiếm tổ chức vì lợi nhuận. Điển hình là trường học, bệnh viện, các tổ chức tôn giáo, các tổ chức phi chính phủ, các tổ chức từ thiện. Các định chế xã hội nhắm tới việc thay đổi con người. Từ học sinh (những người chưa học được cái gì đó), trường học tạo ra những người đã học được cái gì đó. Từ người ốm yếu bệnh viện tạo ra sản phẩm là những người khoẻ mạnh hay khoẻ hơn. Sản phẩm của nhà thờ là người đi nhà thờ cảm thấy đời mình được thay đổi.

Ba khu vực này không hoàn toàn tách biệt, có phần giao nhau, song mục đích của mỗi khu vực khác nhau. Chúng như chiếc kiềng ba chân đỡ xã hội. Bất cứ cái chân nào bị “thọt”, hay chân nọ át chân kia, hay có sự lẫn lộn giữa chúng, thì xã hội khó vững.

Nếu phân rõ công việc giữa ba khu vực thì xã hội phát triển hài hoà, bền vững. Nếu lẫn lộn, thí dụ nhà nước đi sản xuất kinh doanh, qua các công ty nhà nước, tức là hai khu vực đầu trùng khít lên nhau như ở thời bao cấp, thì nhìn chung không hiệu quả như người dân chúng ta đã nhận thấy mấy chục năm trước và xu hướng tư nhân hoá (cổ phần hoá) trong lĩnh vực tạo ra của cải vật chất như chúng ta đang làm (tuy có những trục trặc khó tránh khỏi) là rất đáng hoan nghênh, là việc tách bạch dần giữa hai khu vực công và khu vực tư nhân (tuy vẫn còn phần giao nhau là các doanh nghiệp nhà nước mà hy vọng chúng sẽ giảm dần).

Tuy nhiên trong khu vực xã hội, đi lẫn lộn “xã hội hoá”, “cổ phần hoá”, “tư nhân hoá” các bệnh viện, các đại học theo kiểu của khu vực kinh doanh là một sự nhầm lẫn chết người. Mục đích của các định chế này khác hoàn toàn mục đích của các doanh nghiệp. Một thời khu vực công và khu vực xã hội cũng trùng khít lên nhau và kết quả cũng chẳng hay ho gì. Coi các định chế (trường, bệnh viện) công như các cơ quan chính phủ (thí dụ coi người lao động ở đây là công chức hệt như trong bộ máy nhà nước, và hoạt động của chúng như của cơ quan nhà nước) là một sự lẫn lộn nguy hiểm, và các chủ trương của chúng ta để cho chúng tự chủ, hoạt động như các tổ chức cung cấp dịch vụ là việc làm đúng hướng, song luôn phải chú ý mục đích của chúng khác của cơ quan nhà nước hay của doanh nghiệp khu vực tư nhân. Cho nên việc “tư nhân hoá” khu vực xã hội theo kiểu của khu vực kinh doanh là hoàn toàn sai lầm, song việc tách bạch nó với khu vực công và khu vực tư nhân là việc rất nên làm. Trên thế giới người ta hiểu trường tư, bệnh viện tư là các định chế không do nhà nước cai quản, là định chế của khu vực xã hội. Rất nhiều trường tư, bệnh viện tư là các định chế phi vụ lợi, tức là nếu có, lợi nhuận đó không được chia cho ai cả, và vì thuộc lĩnh vực xã hội, mục đích của nó không phải là lợi nhuận.

Việc quản trị của cả ba khu vực lại khá giống nhau. Những nguyên tắc quản lý là những nguyên tắc chung, sự khác biệt không lớn từ quản lý định chế loại này sang định chế loại khác. Do lẫn lộn khái niệm, nên rất hay nhầm lẫn. Tôi đã được giáo sư viện sĩ Nguyễn Minh Hạc khuyên nên thận trọng khi nói: “các tổ chức khu vực xã hội phải được quản lý như các doanh nghiệp phi vụ lợi” cũng gây cho người ta hiểu lầm là tôi nói: “bệnh viện và trường học là doanh nghiệp”.

Vậy trước khi bàn về xu hướng tư nhân hoá nên làm rõ các khái niệm. Nếu không sẽ dẫn đến những hiểu lầm đáng tiếc.