SGK: "Quá nặng, hàn lâm, không phù hợp"

Theo các vị hiệu trưởng thì CT&SGK phổ thông phân ban "rằng hay thì thật là hay nhưng dạy lâu ngày thì bở hơi tai". Vì muốn cho "bằng chuẩn thế giới" cho nên các nhà biên soạn đưa vào quá nhiều kiến thức. Thầy Phan Trọng Quý - Hiệu trưởng trường TH thực hành (thuộc ĐH Sư phạm TP Hồ Chí Minh) cho biết: chỉ có 20% học sinh theo được chương trình phân ban. Nhiều phần kiến thức ở sách mới thực ra là "kéo" từ lớp trên của sách cũ xuống. Hơn nữa, phần kiến thức nâng cao ở những môn học phân hóa (8 môn - PV) lại chủ yếu nhồi nhét lý thuyết chứ không đào sâu kiến thức cơ bản, tăng thực hành, liên hệ thực tế như "định hướng" của Bộ GD-ĐT trước đây. CT&SG K phân ban không chỉ "nặng đô" mà nặng cả lượng. Thí dụ như phân "nguyên tử - liên kết hoá học..." của SGK lớp 10 cũ chỉ có 9 bài, thì SGK phân ban có tới 28 bài. Nhiều giáo viên cho biết: "dù ngày nào cũng bắt học sinh học đủ 5 tiết thì vẫn “cháy” giáo án".Nhưng cái "khổ" nhất cho giáo viên và học sinh bây giờ là không biết Bộ GD-ĐT lấy bộ SGK nào làm chuẩn để thi cử? Bởi hiện nay có đến hai bộ SGK: một bộ chuẩn cho tất cả các môn, ngoài ra tám môn học phân hóa lại có thêm một bộ sách nâng cao. Mà như nhận xét của GS Đào Trọng Thi - Chủ nhiệm Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội thì: "Người ta hiểu bộ SGK nâng cao phải có kiến thức bao trùm SGK chuẩn nhưng thực tế chưa được như vậy. Thậm chí đôi chỗ SGK chuẩn có kiến thức và yêu cầu cao hơn SGK nâng cao, ngược lại nhiều chỗ SGK nâng cao lại không thể hiện phần kiến thức SGK chuẩn. Do hai nhóm tác giả biên soạn SGK tương đối độc lập cho nên mới dẫn đến sự thiếu liên thông".

Lại thêm một giải pháp tình thế

Sau khi nghe cả hai hội nghị do Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội tổ chức ở trong nam và ngoài bắc, ông Lê Quán Tần - Vụ trưởng Vụ TH PT đưa ra giải pháp: sẽ xem xét những phần quá tải và công bố bằng văn bản chuẩn kiến thức kỹ năng của chương trình và ban hành hướng dẫn ôn tập hàng năm về thi tốt nghiệp và tuyển sinh ĐH, CĐ. Điều này có nghĩa là "văn bản chuẩn kiến thức" sẽ ban hành và "hướng dẫn ôn tập, sẽ có tính pháp lý cao hơn bộ chương trình đồ sộ đã mất bao năm thử nghiệm, biên soạn. Mà hứa như vậy nhưng nếu làm một cách nghiêm túc thì nhất định không thể một sớm một chiều tìm ra cái "chuẩn" từ hai bộ chương trình khổng lồ lại vốn do hai nhóm tác giả khác nhau biên soạn. Chỉ nghĩ đến chuyện "lại nổ ra tranh luận khoa học" thì không biết đến bao giờ học sinh mới có "chương trình đã được giới hạn" để học?

Và rõ ràng việc đưa ra một văn bản "chuẩn kiến thức" chỉ là một giải pháp tình thế. Bởi theo nếu “chiếu” theo Nghị quyết của Quốc hội thì CT&SGK "phải phù hợp với năng lực học sinh và thực tiễn Việt Nam" thì rõ ràng chương trình phải viết lại. Nhưng vì mới triển khai đại trà được một năm cho nên không thể đề cập đến phương án đó bởi nhiều lẽ. Cũng cần nói thêm rằng lãnh đạo Bộ GD-ĐT có giải thích chương trình này là thiết kế cho mục tiêu dài hạn, tức là đến năm 2015 sẽ thực hiện dạy học tự chọn, nên giai đoạn đầu chưa phù hợp (vì điều kiện cơ sở vật chất và năng lực giáo viên chưa đủ đáp ứng "học sinh thích học gì thì dạy cái đó" - PV). Nhưng chẳng lẽ từ nay đến 2015, tức là gần "ba đời" học sinh phổ thông phải chấp nhận học “bơi" trong hai bộ giáo trình vừa nặng “đô" và nặng "lượng" như vậy?

Có lẽ cũng cần nói thêm chuyện biên soạn SGK. Nhiều giáo viên "sáng kiến": nếu đã xác định bộ sách nâng cao là phát triển" dựa trên bộ sách chuẩn thì tại sao không xuất bản một bộ mà thôi? Những phần nâng cao thì đánh dấu rõ vào, chỉ học sinh học nâng cao mới dùng. Như thế vừa tiết kiệm không phải in tới hai bộ sách (mà trong đó phần lớn nội dung, kiến thức trùng nhau) mà học sinh dễ học. Học sinh nâng cao thì cũng biết đâu là những kiến thức chuẩn (vì các em chỉ biết SGK thôi chứ làm sao mà đọc nổi bộ chương trình) sẽ được giới hạn thi cử là những "kiến thức kỹ năng tối thiểu để vào đời, mà học sinh học theo chương trình chuẩn sẽ biết muốn "nâng cao" thì phải học thêm cái gì. Một giải pháp đơn giản và cũng không quá khó như vậy, không hiểu sao những người chịu trách nhiệm thực hiện phân ban THPT, Nhà xuất bản Giáo dục lại không nghĩ ra???

Mối đe dọa từ... đề án đổi mới tuyển sinh 2009

Sau ba lần triển khai hụt trong 15 năm (chủ trương phân ban bắt đầu khởi động từ năm 1993), nhùng nhằng cái chuyện "mấy ban", đến năm học 2006 - 2007 Bộ GD-ĐT mới có sáng kiến đưa ra ban cơ bản bên cạnh ban Khoa học Xã hội -Nhân văn và Ban Khoa học - Tự nhiên. Đây được xem là "phát kiến" để tránh tình trạng học sinh "thích ban này không thích ban kia" từ trước đến nay. Đi kèm theo đó là một mục tiêu được rất nhiều người ủng hộ và đã được Quốc hội phê chuẩn: "phân ban từng bước kết hợp với dạy học tự chọn". Và trong thực tế, việc dạy và học thì những môn nâng cao của ban cơ bản cũng chỉ là "luyện thi đại học" hợp pháp thôi. Bởi theo thiết kế thì học sinh theo học ban này sẽ được học theo CT&SGK chuẩn, là được học thêm một số môn nâng cao. Vì thế, ban này được rất nhiều học sinh lựa chọn, vì các em có thể chọn cho mình ba môn phù hợp với khối thi đại học. Hơn nữa, như đã nói ở trên, CT&SGK nâng cao chủ yếu thiên về nhồi nhét thêm kiến thức. Với điều kiện về cơ sở vật chất, thiết bị dạy và học, phòng bộ môn còn thiếu như hiện nay thì đến các trường ở thành phố lớn chẳng "liên hệ thực tế, tăng thực hành" được bao nhiêu, nói chi đến các trường vùng cao.

Theo công bố chính thức của Bộ GD&ĐT thì đến nay, trong tổng số trên 1 triệu học sinh phổ thông có đến 73% học sinh theo ban cơ bản. Đã hơn một lần những người có trách nhiệm của Bộ GD-ĐT xem đây là "tỷ lệ vàng". Vậy nhưng 'tỷ lệ vàng" đang đứng trước nguy cơ đổ vỡ, xuất phát từ đề án đổi mới thi tuyển sinh mà bộ GD-ĐT đã hoàn thiện khâu lấy ý kiến trong ngành và nếu được thông qua, sẽ thực hiện từ năm 2009. Theo đó, việc tuyển sinh từ năm 2009 sẽ không thi theo khối mà thi theo ngành, thậm chí một số trường còn được phép đặt "kỳ thi nhỏ" đối với những ngành đặc thù.

Để thấy nguy cơ đổ vỡ "tỷ lệ vàng" thì cần phân tích "sức sống" của ban cơ bản hiện nay. Sở dĩ ban cơ bản được nhiều học sinh lựa chọn là vì nó ngoài việc cáng đáng "trách nhiệm" những học sinh "không có định hướng rõ ràng" (mà theo một số nhận định chiếm khoảng 30%) đang phải "gánh" cho học sinh có xu hướng thi tuyển sinh ĐH, CĐ khối C và khối D. Bởi theo thiết kế của Bộ GD-ĐT thì Ban Khoa học xã hội Nhân văn sẽ phải học thêm môn Ngoại ngữ theo CT&SGK nâng cao. Nhưng hiện nay, tuyển sinh ĐH, CĐ khối C chỉ thi Văn, Sử, Địa mà không có Ngoại ngữ. Vì thế học sinh "không dại gì" học khối C để phải "vật vã" với môn Ngoại ngữ. Tương tự, cả ban Khoa học xã hội và Nhân văn và ban Khoa học Tự nhiên cũng không đáp ứng đủ môn Toán, Văn, Ngoại ngữ cho học sinh khối D. Vì thế, hiện theo số liệu của Bộ GD-ĐT chỉ có 6,47% học sinh học ban Khoa học xã hội và Nhân văn và theo phản ánh của GS Đào Trọng Thi thì: "Theo báo cáo của các địa phương, các trường thì ban Khoa học Xã hội và Nhân văn đang “teo” rất nhanh". Rõ ràng, việc chọn ban của học sinh chủ yếu là "nhắm" đến việc thi ĐH , CĐ. Vậy, liệu "tỷ lệ vàng" có giữ được khi chính sách về tuyển sinh thay đổi?

Nhưng điều quan trọng hơn cả trong việc tổ chức phân ban hiện nay là chưa thực hiện đúng yêu cầu trong nghị quyết Quốc hội . Theo đó, việc "phân ban phải kết hợp với từng bước thực hiện dạy học tự chọn". Thực tế hiện nay là phân thành ba ban rồi tiếp tục phân thành các "ban nhỏ" trong ban Cơ bản. Trong khi đó, dạy học tự chọn mọi người đều hiểu rằng: học sinh phải được lựa chọn những môn học phù hợp với năng lực, năng khiếu và sở thích của mình. Dù mục tiêu của Bộ GD-ĐT đề ra là đến năm 2015 mới triển khai đại trà dạy học tự chọn, nhưng thử hỏi nếu không từng bước" thực hiện như nghị quyết của Quốc hội từ bây giờ thì đến năm 2015 không thể có "tự chọn đại trà được".

Mà cụm từ “hoãn triển khai" thì cũng không phải quá mới trong quá trình triển khai các chủ trương, chính sách mới của ngành GD&ĐT.

Lịch sử 15 năm “chìm nổi” của phân ban

Năm 1993, phân ban được khôi phục lại. Chương trình THPT được chia thành ba ban: Ban A (ban tự nhiên), ban C (ban xã hội) và ban B (ban kỹ thuật).

Song phân ban bị xóa khi Luật GD được thông qua tháng 12 năm 1998. Luật đã đưa nền giáo dục trở lại quỹ đạo truyền thống.

Năm 2002, phân ban lại được khôi phục. Lần này chỉ có hai ban A và C. Năm 2003, phân ban gặp sự cố do thực tiễn trái với dự kiến của Bộ GD-ĐT: Dự kiến ban A sẽ có 60% HS, còn ban C: 40%. Thực tế ban A 90%, ban C khoảng 10%. Trước tình hình này, Quốc hội đồng ý để Chính phủ dừng triển khai CT&SGK ở THPT thêm hai năm để nghiên cứu.

Đầu năm 2005, hai ban A và C ở lớp 10 được kiến nghị điều chỉnh thành bốn ban theo khối thi: A (Toán, Lý, Hóa); B (Toán, Hóa, Sinh), C (Văn, Sử, Địa) và D (Toán, Văn, Ngoại ngữ) ở lớp 12.

Năm 2006, phương án hai ban A và C lại được chia thành ba ban mới, gồm ban Khoa học tự nhiên, ban Khoa học xã hội – nhân văn và ban Cơ bản. Nhưng phương án phân ban lần này được gắn với mục tiêu mới: phân ban kết hợp với dạy học tự chọn để đến năm 2015 triển khai dạy học tự chọn đại trà.

Trong suốt thời gian đó, phân ban luôn là một “mục nóng” trên diễn đàn dư luận cũng như trên bàn nghị sự.