Nhiều nơi, nhiều người chưa quán triệt đầy đủ, sâu sắc về vấn đề này. Mặt khác, cơ chế, chính sách cho việc xã hội hóa cũng còn những điểm bất cập. Phóng viên báo Nhân Dân vừa có cuộc phỏng vấn Phó Thủ tướng NGUYỄN THIỆN NHÂN chung quanh vấn đề này.

Phóng viên (PV): Thưa Phó Thủ tướng, vừa qua, Chính phủ tổ chức Hội nghị toàn quốc sơ kết tình hình triển khai Nghị quyết 05/2005/NQ-CP về đẩy mạnh xã hội hóa lĩnh vực giáo dục - đào tạo, y tế, văn hóa và thể dục - thể thao? Phó Thủ tướng có thể cho biết những kết quả đạt được sau hai năm thực hiện?

Phó Thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân: Nghị quyết 05/2005/NQ-CP được triển khai từ năm 2006. Sau hai năm thực hiện đã đạt một số kết quả đáng ghi nhận. Ðó là trong giáo dục - đào tạo, dạy nghề, ngân sách đầu tư tăng liên tục, năm 2007 đạt mức 20% ngân sách Nhà nước (vượt kế hoạch ba năm, năm 2010).

Nhiều cơ sở đào tạo ngoài công lập ra đời: 75% số trẻ nhà trẻ, 54% số trẻ mẫu giáo, 30% số học sinh THPT, 13% số sinh viên đại học đang học ở các cơ sở ngoài công lập. Cả nước có 781 cơ sở dạy nghề ngoài công lập, trong đó có bảy cao đẳng nghề, 61 trung cấp nghề.

Về y tế, cả nước có 30 nghìn cơ sở y tế tư nhân, trong đó có 66 bệnh viện tư, 300 phòng khám đa khoa, 87 nhà hộ sinh, 22 bệnh viện tư được cấp phép đang triển khai. Vốn xã hội hóa trang thiết bị y tế trong các bệnh viện công là hai nghìn tỷ đồng.

Về văn hóa, bước đầu thu hút nhiều nguồn lực, nhiều thành phần kinh tế trong xã hội tham gia phát triển, tạo điều kiện cho mọi tầng lớp nhân dân tham gia sáng tạo văn hóa - nghệ thuật; nhiều mô hình hoạt động có hiệu quả đã cung cấp, phổ biến và tạo nhiều sản phẩm văn hóa, tác phẩm công trình văn hóa có chất lượng, phong phú, đa dạng theo hướng dân tộc và hiện đại.

Trong thể dục - thể thao, cơ sở thể dục - thể thao ngoài công lập tăng nhanh; trong đó ở các tỉnh, thành phố tăng gấp hai lần năm 2001.

Kinh phí huy động trong dân tăng nhanh hằng năm và chiếm tỷ trọng lớn hơn nhiều lần so với kinh phí Nhà nước (trung bình chiếm 60-80% tổng kinh phí chi cho các hoạt động thể dục - thể thao quần chúng).

Hoạt động thi đấu thể thao ở cơ sở luôn diễn ra sôi nổi nhờ việc huy động, tài trợ của các doanh nghiệp, tổ chức kinh tế và đóng góp, tham gia của nhân dân. Ðã chuyển giao nhiều câu lạc bộ, các đội thể thao thành tích cao từ cơ quan Nhà nước sang hoạt động theo mô hình doanh nghiệp. Ðã hình thành một số cơ sở đào tạo vận động viên thành tích cao ngoài công lập.

Tuy nhiên, phải thừa nhận là chỉ đạo triển khai từ Chính phủ tới các địa phương thời gian qua chưa thật sự quyết liệt. Nhận thức xã hội và nhận thức của một bộ phận cán bộ chưa phù hợp tinh thần Nghị quyết. Mức độ xã hội hóa các dịch vụ trong các lĩnh vực nói trên còn thấp; chưa tương xứng tiềm năng xã hội và nhu cầu của nhân dân.

PV: Qua hai năm triển khai, những vấn đề nào cần được chú trọng; nói đúng hơn là nhận thức phải được làm rõ hơn để khắc phục những vướng mắc, yếu kém đó, thưa đồng chí?

Phó Thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân: Theo tôi, đúng là còn một số vấn đề về xã hội hóa cần được làm rõ nét hơn.

Một là, xã hội hóa các lĩnh vực quan trọng nói trên là việc huy động năng lực của toàn xã hội, là Nhà nước và nhân dân cùng làm, để tăng quy mô và chất lượng của dịch vụ giáo dục - đào tạo, y tế, văn hóa và thể dục - thể thao; đáp ứng nhu cầu các tầng lớp nhân dân tốt hơn, từ những hộ dân có thu nhập thấp đến người có thu nhập cao.

Ðể hình thành các cơ sở tư nhân cung cấp các dịch vụ giáo dục - đào tạo, y tế, văn hóa và thể dục - thể thao không phải tiền vốn là yếu tố quyết định hàng đầu, mà trước hết phải có nhân lực có trình độ chuyên môn phù hợp (giáo viên, bác sĩ, nghệ sĩ, huấn luyện viên) và có đất đai để xây dựng cơ sở vật chất cho hoạt động dịch vụ. Vì vậy, phải quy hoạch phát triển các loại dịch vụ này, chuẩn bị nhân lực và đất đai sẵn sàng phải đi trước một bước.

Hai là, các đơn vị tư nhân cung cấp các dịch vụ giáo dục - đào tạo, y tế, văn hóa và thể dục - thể thao hoạt động theo cơ chế thị trường, tự trang trải kinh phí và có thu nhập.

Như vậy, nhu cầu dịch vụ trên địa bàn dân cư liên quan phải đủ lớn ( số người có nhu cầu, thu nhập bình quân của người có nhu cầu) thì các đơn vị tư nhân cung cấp dịch vụ mới có thu nhập hoặc lợi nhuận.

Do đó, trong công tác kế hoạch hóa dịch vụ công và dịch vụ tư nhân phải dựa vào khả năng chi trả của người dân cho dịch vụ.

Ở các nơi có dân cư đông, thu nhập dân cư cao, các đơn vị dịch vụ tư có điều kiện phát triển. Nhà nước có thể hỗ trợ qua đào tạo nhân lực chủ động và tạo quỹ đất để họ thuê với chi phí thấp hoặc miễn phí. Nhưng, ở các vùng dân cư ít, thu nhập thấp, các cơ sở tư thục không có điều kiện kinh tế để tồn tại.

Ở đây, Nhà nước phải mở các cơ sở giáo dục - đào tạo, y tế, văn hóa và thể dục - thể thao công lập để phục vụ dân. Không nên áp đặt chỉ tiêu xã hội hóa ở các vùng thu nhập thấp, khó khăn (các trường bán công ở các vùng khó khăn cần chuyển thành trường công lập).

Ba là, học phí phổ thông và học phí đào tạo nghề có vai trò khác nhau và phải được quyết định trên các nguyên tắc khác nhau.

Thực tế học phí ở bậc phổ thông (lớp 1 đến lớp 2) ở các trường công lập chỉ chiếm khoảng 3% tổng chi của Nhà nước và học phí do nhân dân đóng góp cho giáo dục phổ thông. Nhà nước là người chi chủ yếu cho giáo dục phổ thông.

Nếu quan niệm học phí là sự đóng góp của người dân cho giáo dục nằm trong khả năng chi trả của người dân (chi phí cho học tập không quá 6-8% thu nhập của hộ gia đình), thì không thể tăng học phí quá khả năng chi trả và thực tế sự đóng góp của người dân để con em họ được học phổ thông không thể quá 10% tổng chi phí cho học tập. Tức là đối với bậc phổ thông và phần lớn hộ dân, học phí không thể bù đắp chi phí giáo dục. Chỉ các hộ có thu nhập tương đối cao mới tự trang trải chi phí học tập cho con em mà không cần Nhà nước hỗ trợ.

Ðối với đào tạo nghề nghiệp các trình độ từ sơ cấp đến đại học, nếu người học không có khả năng chi trả học phí bằng thu nhập của gia đình thì có thể vay để trả học phí, vì về nguyên tắc, thu nhập khi đi làm sau khi được đào tạo nghề nghiệp lớn hơn nhiều so với học phí.

Vì vậy, có thể đặt yêu cầu, học phí đào tạo nghề phải tiến tới bù đắp chi phí đào tạo, ít nhất là chi phí thường xuyên ở các cơ sở công lập.

Như vậy về lâu dài, Nhà nước không phải bù chi phí hoạt động thường xuyên của các cơ sở đào tạo nghề nghiệp (trừ các cơ sở đặc biệt như đào tạo chất lượng cao, nhưng thu học phí không cao).

Ðối với các cơ sở y tế ở các địa phương có thu nhập không quá thấp, có thể đặt yêu cầu viện phí phải tính đủ chi phí, ít nhất đủ chi phí thường xuyên.

Các đối tượng chính sách, người nghèo, người có thu nhập thấp, nếu được Nhà nước hỗ trợ mua bảo hiểm y tế, thì vẫn có thể thanh toán viện phí theo mức đã được bảo hiểm cam kết.

Ở các huyện có ít dân, thu nhập người dân thấp, thì tổng viện phí mà người dân trả (bằng bảo hiểm y tế và tự trả) có thể không bù đắp được chi phí thường xuyên của bệnh viện.

Trường hợp này Nhà nước phải bù số chi phí thiếu hụt để vẫn bảo đảm thu nhập của nhân viên bệnh viện và chất lượng phục vụ.

Bốn là, chất lượng dịch vụ giáo dục - đào tạo, y tế, văn hóa và thể dục - thể thao là yếu tố người dân quan tâm nhất, song tự người học, người khám bệnh không có khả năng đánh giá đúng chất lượng trước khi sử dụng dịch vụ.

Ðể tạo sự cạnh tranh lành mạnh và bảo vệ lợi ích chính đáng của người học, người đi khám chữa bệnh, Nhà nước phải chịu trách nhiệm đánh giá chất lượng giáo dục - đào tạo và y tế. Nhà nước cần hình thành hệ thống đánh giá chất lượng giáo dục - đào tạo và y tế, công bố mức chất lượng cho người dân biết.

Năm là, hiện nay nhu cầu về giáo dục - đào tạo và y tế còn lớn và ngày càng tăng, các cơ sở công lập chưa đủ đáp ứng nhu cầu của người dân.

Do đó, thời gian tới, không chuyển các cơ sở giáo dục - đào tạo và y tế công lập thành ngoài công lập, mà tiếp tục nâng cao chất lượng và mở thêm các cơ sở công lập ở nơi có mức sống còn khó khăn.

Ðồng thời khuyến khích hình thành các cơ sở giáo dục - đào tạo và y tế ngoài công lập, đặc biệt ở các nơi có mức sống trung bình trở lên.

Có thể hình thành các cơ sở liên kết giữa Nhà nước và tư nhân để hình thành các cơ sở giáo dục - đào tạo và y tế mới, trên cơ sở phát huy uy tín ( thương hiệu) của các cơ sở công lập đã có sẵn.

PV: Thưa Phó Thủ tướng, để việc xã hội hóa giáo dục - đào tạo, y tế, văn hóa và thể dục - thể thao đạt kết quả cao hơn, cần có những giải pháp gì?

Phó Thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân: Ðể làm tốt công tác xã hội hóa giáo dục - đào tạo, y tế, văn hóa và thể dục - thể thao; nhất là tạo bước đột phá mới trong vấn đề này, thời gian tới cần đẩy mạnh tuyên truyền, quán triệt trong cán bộ và nhân dân, nhằm khẳng định xã hội hóa là chủ trương đúng đắn, là Nhà nước và nhân dân cùng làm, tránh cả hai quan niệm cực đoan chỉ đòi hỏi Nhà nước bao cấp, không huy động sự đóng góp hợp lý của nhân dân hoặc giảm sự quan tâm, đầu tư của Nhà nước, để mặc cho cơ chế thị trường chi phối.

Tập trung đổi mới ba loại chính sách: đất đai, thuế và tín dụng để đẩy mạnh, đẩy nhanh xã hội hóa, có chất lượng, hiệu quả.

Về đất, Nhà nước lo quy hoạch, đền bù giải tỏa, chuẩn bị đất "sạch", kết nối hạ tầng kỹ thuật, để cho các nhà đầu tư có đủ điều kiện nhất thuê (chi phí thấp hoặc miễn phí), sử dụng đúng mục đích.

Diện tích đất quy hoạch cho các đơn vị đầu tư phải đủ lớn, phù hợp với các tiêu chuẩn tương đối hiện đại về từng loại cơ sở (trường học, bệnh viện, có khu cây xanh, ký túc xá...).

Về thuế, dành mức ưu tiên cao nhất cho đầu tư phát triển giáo dục - đào tạo, y tế, văn hóa, thể dục - thể thao (miễn thuế bốn năm đầu hoạt động, giảm thuế năm năm sau, sau đó là 10%/năm suốt đời dự án).

Về tín dụng, đối với các nhà đầu tư, có thể được vay vốn ưu đãi từ Ngân hàng Ðầu tư và Phát triển, hoặc được bù một phần lãi suất vay sau khi công trình đã nghiệm thu.

Triển khai thí điểm Nhà nước xây trường học, bệnh viện và cho nhà đầu tư thuê hoặc tư nhân xây trường, bệnh viện cho nhà đầu tư thuê. Người xây trường, bệnh viện để cho thuê cũng được sự ưu đãi theo nguyên tắc trên.

Mới đây, Nhà nước cho xây dựng bốn trường học và bệnh viện tại Hà Nội, Ðồng Nai thí điểm theo mô hình này. Việc này sẽ tiếp tục thực hiện từ nay đến hết năm 2010.

Về phí dịch vụ và hỗ trợ người thu nhập thấp cũng phải được tính đến. Học phí phổ thông và mầm non công lập (theo tiến độ phổ cập) chỉ ở mức phù hợp khả năng chi trả của người dân.

Phần chủ yếu để duy trì và phát triển các trường công lập, thực hiện phổ cập theo lộ trình là do Nhà nước lo.

Các cơ sở ngoài công lập được tự quyết định mức học phí. Học phí đào tạo nghề nghiệp từ sơ cấp đến đại học ở các trường công lập tiến tới bù đắp đủ chi phí, trước hết là chi phí thường xuyên.

Nhà nước có hệ thống cho vay để học nghề, có chính sách hỗ trợ các gia đình nghèo cho con đi học, thực hiện chính sách với gia đình có công, người thuộc diện chính sách, có học bổng khuyến khích học sinh, sinh viên giỏi.

Viện phí các bệnh viện công lập bù đắp đủ chi phí, trước hết là chi phí thường xuyên. Trẻ dưới sáu tuổi, người nghèo, diện chính sách được Nhà nước hỗ trợ mua bảo hiểm, trả viện phí qua bảo hiểm y tế (cần rà soát lại mức mua bảo hiểm y tế phù hợp khả năng ngân sách, nhu cầu chi trả viện phí và cơ chế hoạt động của bảo hiểm y tế).

Ở các địa phương dân ít, thu nhập thấp, Nhà nước có thể bù đắp chi phí cho các bệnh viện công để cân bằng thu chi, bảo đảm đời sống của công nhân viên và chất lượng phục vụ. Viện phí các cơ sở ngoài công lập do cơ sở tự quyết định.

Trên cơ sở quy hoạch ngành giáo dục - đào tạo và y tế ở các địa phương và yêu cầu các trường công lập, dịch vụ khám, chữa bệnh ở các bệnh viện công đáp ứng nhu cầu phần lớn người dân có thu nhập trung bình và thấp, cho phép hình thành một số trường công chất lượng cao, thu phí cao hơn và các khoa, các dịch vụ chất lượng cao, thu phí cao hơn ở các bệnh viện công để đáp ứng nhu cầu được học tập và khám, chữa bệnh của những người có thu nhập cao.

Vấn đề quan trọng khác là thực hiện tự chủ, hạch toán các đơn vị công lập cung cấp dịch vụ. Do đó, trên cơ sở các chính sách nói trên và các quy định liên quan của Nhà nước, các trường học, bệnh viện, thực hiện tự chủ, tự chịu trách nhiệm về nhiệm vụ, tổ chức biên chế, tài chính, thực hiện hạch toán đầy đủ.

Nhà nước có trách nhiệm đánh giá chất lượng các cơ sở dịch vụ, bảo đảm sự hài hòa lợi ích của đơn vị cung cấp dịch vụ, lợi ích của người dân và lợi ích quốc gia.

Cuối cùng, để thực hiện thành công, thiết nghĩ ngoài sự chỉ đạo chặt chẽ, ráo riết của Chính phủ; các ngành, các cấp có liên quan cũng phải vào cuộc một cách quyết liệt; nhất là ngành giáo dục - đào tạo, y tế, văn hóa và thể dục - thể thao cần chủ động, phối hợp tốt với các ngành, các cấp triển khai đúng tiến độ, đạt kết quả cao.

PV: Xin trân trọng cảm ơn Phó Thủ tướng.