Bộ GD-ĐT buộc phải đứng ra “chịu trận”

Có mấy lý do khiến vấn đề tăng học phí này gây tranh cãi quyết liệt trong xã hội.

Thứ nhất là ở Việt Nam, trong những giai đoạn khó khăn nhất của đất nước, học sinh không phải đóng tiền học. Điều đó đã trở thành một thói quen trong tiềm thức, trong tâm lý của ông bà, cha mẹ học sinh. Thứ hai, học sinh phổ thông ở các trường công trên thế giới hầu hết không phải đóng học phí. Thứ ba, sau hơn 20 năm đổi mới - mở cửa, cùng với phát triển kinh tế, khoảng cách giàu nghèo càng ngày càng lớn. Và cuối cùng, là sự chia rẽ giữa học sinh ngay trong lớp học do điều kiện kinh tế.

Bốn yếu tố này dồn Bộ GD- ĐT vào thế trở thành đối tượng bị chỉ trích. Nhưng theo tôi, vấn đề ở đây không phải là tăng học phí hay không, mà là chúng ta phải tìm một lối thoát để tạo sự đồng thuận trong xã hội với nhau, sự đồng thuận giữa xã hội với nhà nước trong những vấn đề liên quan đến trẻ em.

Dồn tiền từ các khu vực đang lãng phí cho giáo dục

Nhiều người nói Chính phủ đã dành 20% ngân sách nhà nước cho GD– một tỉ lệ khá cao. Tôi không nghĩ 20% là cao hay thấp. Với một quốc gia chưa làm gì cho GD cả thì 20% là thấp. Còn với một quốc gia đã đầu tư đầy đủ vào cơ sở hạ tầng GD, một quốc gia mà mức sống của các gia đình phát triển cao thì 20% là thừa.

Vấn đề không phải ở chỗ mấy con số mà là phải trả nợ cho lịch sử những hạn chế của nhận thức, quan niệm một thời về tổ chức hệ thống và phúc lợi GD. Đừng nhìn tỷ lệ theo một con mắt thông thường. Khi chúng ta nợ quá khứ quá nhiều, nhất là ở một quốc gia có một thời kỳ chiến tranh rất dài thì chúng ta không nên xem 20% hay 10% là đủ. Vấn đề đặt ra là phải xem xét lại, xác lập lại xem chúng ta nợ quá khứ cái gì trong việc phát triển hệ thống GD.

Xưa nay, chúng ta vẫn nói, các mô hình nhà nước như những công cụ cơ bản để điều hoà quyền lợi xã hội mà một trong những quyền lợi quan trọng nhất cần phải điều hoà trong đời sống xã hội, chính là đầu tư cho GD. Vậy tại sao ta không dồn một ít tiền thoả đáng vào để điều hoà phúc lợi GD trong khi vẫn tiếp tục đầu tư một cách rất lãng phí vào các loại công trình, các loại đối tượng khác ngoài GD?

Người ta đã đặt ra câu hỏi ấy với Bộ trưởng Bộ GD và ĐT, và người ta sẽ còn tiếp tục đặt câu hỏi ấy nữa. Nếu cân đối chi tiêu ngân sách quốc gia thoả đáng dựa trên sự xác nhận một cách đầy đủ tầm quan trọng của khu vực phúc lợi GD, sẽ không ai đặt ra vấn đề thu học phí, mà phải điều hoà ngay ngân sách quốc gia cho GD.

Tôi nghĩ rằng trong các vấn đề về GD ở nước ta, cơ bản không phải là học phí mà là nhận thức thiếu hụt về GD. Và phải nói rằng, khi chưa ý thức lấy con người làm trung tâm của mọi chương trình phát triển thì đương nhiên, ta sẽ bỏ sót đối tượng yếu nhất trong xã hội là trẻ em.

Tôi không tin giải pháp học phí tìm kiếm được bất kỳ sự đồng thuận nào, cho dùng có dùng bất cứ “mẹo” gì.

“Ngành GD khó mà tự minh bạch hóa được”

Ngành GD có thể theo lộ trình minh bạch hoá dần dần, nhưng nó phải phù hợp với nhịp điệu thừa nhận sự minh bạch như một tiêu chuẩn của xã hội.

Bản chất của việc hội nhập là xây dựng nhà nước pháp quyền. Đó là nhiệm vụ duy nhất, cơ bản nhất trong giai đoạn hiện nay và cái đó sẽ gỡ tất cả những khó khăn mà tất cả quan chức CP đều vướng phải.

Tất cả những chuyện tranh cãi như về thu học phí là không đi đến đâu. Không thu phí thì không phát triển sự nghiệp GD được vì không có tiền, nhưng mà tiền thu rồi có còn hay không, được dùng vào việc gì không ai biết được.

Chúng ta rót nước một cách tích cực vào cái thùng có những lỗ thủng mà chúng ta lờ đi, không dám nhìn vào đáy của nó. Chúng ta biểu diễn sự tích cực của việc rót nước để hoàn thành nhiệm vụ rót nước, nhưng chúng ta không vá cái đáy thùng lại.

Lối thoát: Tạo điều kiện cho trường tư phát triển

Lối thoát để giải quyết sự bế tắc trong GD công hiện nay là phát triển khu vực tư, và phải thừa nhận một cách thật sự chứ không phải chỉ "để cho thiên hạ nhìn vào thấy mình cũng có khu vực tư".

Nhà nước cần phải xây dựng một tỷ lệ hợp lý khu vực tư, khu vực công trong GD. Và sự cân đối phải dựa trên cơ sở khoa học là khu vực công giải quyết được bao nhiêu phần trăm để GD cho ra tấm ra món, để lương thưởng giáo viên tốt hơn. Phần còn lại, để cho xã hội làm thông qua khu vực tư. Hiệu quả của nó sẽ rất lớn, tạo ra sự cạnh tranh, và động lực cho phát triển.

Chúng ta vẫn muốn khu vực giáo dục công là chủ đạo, giống như trong đời sống kinh tế, khu vực kinh tế nhà nước là chủ đạo. Vậy chúng ta giải quyết chuyện này như thế nào? Nhà nước phải khuyến khích chuyện lập các trường tư, và phải hoàn thiện điều lệ trường tư thục để kiểm soát chất lượng của mọi thứ liên quan đến khu vực này.

Vấn đề đặt ra là giáo viên trường công và giáo viên trường tư sẽ có mức sống khác nhau. Ở trường tư là phải cạnh tranh, “giành giật” học sinh. Khi bỏ tiền ra cho con em mình đi học thì phụ huynh có quyền lựa chọn, và đã có quyền lựa chọn thì tự nhiên xuất hiện nhu cầu cạnh tranh. Khu vực tư thục là khu vực sẽ có sự cạnh tranh ráo riết và do đó nó sẽ lôi kéo giáo viên có chất lượng tốt.

Phải nói thẳng là ở đâu trên thế giới này trường tư cũng tốt hơn trường công về chất lượng. Đấy là một thực tế mà chúng ta phải thấy trước chứ không được lại lên án nó.

Muốn sử dụng khu vực tư thục để lôi kéo bớt, san sẻ bớt gánh nặng của hệ thống công, Chính phủ phải hỗ trợ khu vực tư: Thứ nhất, cho thuê đất với giá ưu đãi, cho mượn đất, cấp đất xây dựng trường. Thứ hai, hệ thống chính trị, xã hội của chúng ta không nên “kỳ thị” trường tư.

Bản chất của chính sách vĩ mô là điều hoà các quyền lợi của xã hội chứ không phải là áp đặt một trật tự mà mình muốnThế giới người ta đã làm nhiều rồi, chúng ta không phải mất công sáng tạo cái gì cả, chúng ta chỉ mất công để khắc phục những hậu quả cá biệt của một miền địa lý chậm phát triển là Việt Nam thôi.

Chấp nhận "thị trường giáo dục"

Giáo dục tư không phi lợi nhuận, nhưng giáo dục cũng không xem lợi nhuận là cái duy nhất. Sản phẩm giáo dục mà đẫm chất lợi nhuận thì bao giờ cũng tồi, và sản phẩm tồi thì không bán được.

Tại sao chúng ta lại lo cái việc mà bản thân đời sống tự nhiên nó sẽ điều phối? Anh cứ có lời nhiều đi, anh cứ chạy theo lợi nhuận đi, anh thu lợi nhuận nhiều thì sản phẩm của anh tồi, mà sản phẩm của anh đã tồi thì anh không bán được và anh sẽ sụp đổ. Tại sao chúng ta lại lo hộ những người đứng ra đầu tư giáo dục cái chuyện ấy?

Nếu giáo dục mà biến lợi nhuận trở thành yếu tố duy nhất và quan trọng nhất thì sản phẩm của nó không bán cho ai được. Các bậc cha mẹ sẽ cho con sang trường khác học ngay. Nếu chỉ có một trường tư thì họ không cho con mình đi đâu được, nhưng nếu có 10 trường tư thì người ta sẽ chuyển ngay con mình sang trường khác và trong 10 trường ấy, rất có thể 6 trường sẽ không có học sinh.

Toàn bộ khu vực tư trên thế giới đều phát triển với một tốc độ ghê gớm. Một lần tôi đến xin học cho con tôi ở một trường tư thục cách thành phố Oxford mấy chục cây số. Đấy là một trường tư có những cánh rừng, bãi cỏ, sân thể thao đẹp như xứ sở thần tiên.

Bà hiệu trưởng trường ấy trả lời tôi rằng: "Thưa ông, tôi rất tiếc không thể giúp gì được ông bởi vì trường của tôi đã hết chỗ cho đến năm 2020 rồi. Ở trường chúng tôi, có những cặp vợ chồng vừa mới cưới nhau đã đến đăng ký học cho con rồi".

Chúng ta hãy làm như thế đi, sẽ thấy công bằng xã hội. Chúng ta không phải bao cấp một xu nào cho những người có thu nhập cao và chúng ta yên tâm những đối tượng nằm trong khu vực công là những đối tượng xứng đáng và đủ điều kiện được hưởng sự bao cấp của xã hội. Hay nói cách khác, đó là sự san sẻ có chất lượng phúc lợi đối với khu vực công.

Linh Thuỷ (ghi)

School@net (Theo http://tuanvietnam.net/vn/thongtindachieu/7074/index.aspx)