Tôi đã đọc sách, đã xem phim: khi con tàu bị đắm, thủy thủ lần lượt xuống xuồng cứu sinh còn thuyền trưởng vẫn đứng trên đài chỉ huy điều hành nốt phần việc cuối cùng rồi nắm chặt tay vào lan can đài chỉ huy chìm theo con tàu. Thế mà tôi đi ngang dọc các quầy cố tìm vị giám đốc để hỏi xem vị nghĩ gì khi con tàu Bách hóa Tổng hợp đang từ từ chìm vào quên lãng. Chẳng gặp một vị chức sắc nào. Bà giám đốc nhận được lệnh về nghỉ hưu và ông giám đốc vừa chân ướt chân ráo về đây nhận chức có trách nhiệm đánh chìm con tàu Bách hóa Tổng hợp cũng chẳng có gì lưu luyến thì tiễn đưa ai nữa.

Tôi cũng như nhiều khách hàng mỗi người mua một vật lưu niệm của ca bán hàng cuối cùng trong một cửa hàng sang trọng được cả nước biết tên: nhà Goddard, Bách hóa Tổng hợp Hà Nội, Công ty Thương mại Hà Nội. Cách đây vừa đúng 30 năm. Trước ngày lên đường xuống Nam Định theo một đơn vị pháo cao xạ bảo vệ thành phố Dệt, tôi đã lên cửa hàng Bách hóa Tổng hợp lượn một vòng. Chia tay lần cuối, tôi nghĩ rất có thể khi tôi trở về, bom Mỹ sẽ san bằng tòa nhà này. Trong chiến tranh nào ai có thể biết trước những gì có thể xảy ra vào ngày mai. Mỗi lần trở về thăm Hà Nội, nhìn thấy tòa nhà vẫn đứng lừng lững tôi vui sướng như chính nhà mình vẫn còn nguyên vẹn.

Cái nhớ ở đâu cứ ùa đến. 62 năm trước, bố mẹ tôi đưa tôi lên nhà Goddard - Cửa hàng Bách hóa Tổng hợp bây giờ. Sàn lau láng bóng tưởng chừng soi gương được. Tôi giật khỏi tay bố mẹ chạy theo mấy anh lớn lên gác. Tôi đi giày da đóng cá sắt dưới đế nên mới chạy được vài bước đã bị trượt chân ngã vập đầu xuống đất. Một đời người thường vương vấn vô vàn cái nhớ. Sau ngày Thủ đô giải phóng, cửa hàng Bách hóa Tổng hợp được coi là pháo đài mẹ của thương nghiệp xã hội chủ nghĩa. Các ông bà nông dân ở các tỉnh lên Hà Nội thế nào cũng bắt con cháu đưa đi “Tổng hợp”. Các anh các chị từ khắp mọi miền đất nước về Thủ đô thế nào cũng phải đi mua một món hàng ở “Tổng hợp”, lên Thủ đô chưa đi thăm “Tổng hợp” thì coi như chưa đến Thủ đô. Cửa hàng Bách hóa Tổng hợp nghiễm nhiên trở thành một điểm du lịch. Bọn chúng tôi ở Hội văn nghệ Hà Nội vẫn có thói quen “đi chợ” ở Cửa hàng Bách hóa Tổng hợp. Một năm mỗi người chỉ có một phiếu vải 5 mét, một tháng mỗi người chỉ có một phiếu đường 500 gram nên chúng tôi thường đi tuần các quầy xem có mặt hàng nào bán tự do là gọi nhau đến xếp hàng. Một đứa xếp hàng thì giữ luôn chỗ cho ba bốn đứa chậm chân. Vui đáo để. Anh nào lấy vợ, đăng ký kết hôn xong, cầm phiếu ra Cửa hàng Bách hóa Tổng hợp đến “quầy cưới” mua giường cưới, quần áo cưới, chăn gối, phích cưới, nhẫn cưới bằng vàng tây. Anh chị nào sinh cháu, sau khi làm xong giấy khai sinh ra Sở Thương nghiệp lĩnh phiếu rồi đến quầy “trẻ sơ sinh” mua vải làm tã lót, phích, chăn trẻ em, chậu nhôm to, đồ chơi cho bé, hộp phấn rôm… Cửa hàng Bách hóa Tổng hợp chẳng khác nào bà chị dâu chia sẻ với chúng tôi niềm vui nho nhỏ giữa những năm trường mặc quần “pích kê” đầu gối rồi cuối cùng phải xoay ống đằng trước ra đằng sau để giấu cái nghèo của mình. Vì thế những ngày đi theo các đơn vị cao xạ xuống Nam Định, Phủ Lý, tôi cứ lo ngay ngáy cửa hàng Bách hóa Tổng hợp khó thoát được trận bom Mỹ. Thế mà chỉ vài ngày nữa người ta sẽ đập nó đi và xây khối nhà phía đường Hai Bà Trưng, nghe nói 22 tầng, phía đường Tràng Tiền 17 tầng.

Chiều nay chỉ còn dăm quầy bán nốt hàng rồi bàn giao cho các nhà kho. Một số anh chị từ ngoại thành biết tin Cửa hàng bán ca cuối cùng cũng đạp xe lên - chẳng mua gì cả chỉ đi ngắm từng quầy hàng. Một ông tóc đã ngả sang màu hồ tiêu pha muối nhưng vết chải ốp vẫn giữ nguyên trên mái tóc, ông mặc chemise popeline Chamfort, cúc cài kín cổ, quần là thẳng nếp, dận đôi giày sans-bout buộc dây đánh xi nhẵn bóng. Chắc chắn sống nhiều năm với cái cửa hàng thương nhớ này nên suốt buổi, ông cứ lùi lũi đi ngắm từng quầy hàng - cả những quầy hàng bỏ trống. Đi hết tầng một, ông lại leo lên tầng 2 rồi lại leo xuống tầng một, biết rằng chỉ ngày một ngày hai những gì ông đang nhìn tận mắt, sờ tận tay, sẽ tan biến vào chốn hư không. Các cô bán hàng từ ngày khai tử chế độ tem phiếu đã biết cười nhưng chiều nay cô nào cô ấy chỉ cười gượng khi giao dịch với khách hàng rồi sau đó mặt lại đăm chiêu nghĩ về phận mình sẽ trôi dạt về đâu khi san bằng cái tổ ấm đang chung chiêng này và mình sẽ đậu vào đâu khi liên doanh chỉ tuyển những cô gái duyên dáng, thân hình cân đối.

Thế là cửa hàng Bách hóa Tổng hợp bị san bằng, bị xóa tên trên bản đồ Thủ đô, nhường chỗ cho một liên doanh mang tên Hà Nội Plaza. Cuộc chia tay nào chẳng buồn. Mỗi lần đi qua khu đất vừa cắm biển hiệu Hà Nội Plaza, ngẩng đầu nhìn cửa hàng Bách hóa Tổng hợp của mình đang bị phạt ngọn, lòng tôi đau như cắt. Tôi tự an ủi: Mình già rồi chỉ quen nhớ thương cái cũ. Ra đời sau Nhà giây thép - Sở Bưu điện bây giờ (1892). Tòa thị chính - Tòa Đốc lý sau này (1988), phố Hàng Khay, phố Tràng Tiền (1866)… Cửa hàng Bách hóa Tổng hợp chưa kịp được nhân dân Thủ đô gắn tấm biển đồng Cửa hàng 100 năm thì đã trở về nơi cát bụi.

Vũ Bão

Schoolnet (Theo Hà Nội 36 góc nhìn)