Thủ đô Hà Nội là nơi hội tụ của các văn nghệ sĩ đến từ mọi miền Tổ quốc khi mà tài năng nghệ thuật của họ còn ở thời kỳ nhen nhúm. Không phải đâu khác, chính bầu không khí cũng như truyền thống ngàn năm văn hiến của thủ đô đi kích thích, bồi bổ tâm hồn họ, nâng cao nhận thức xã hội cho họ để rồi khi tài năng nghệ thuật ấy thực sự trưởng thành, họ đã thể hiện tình yêu đối với “người mẹ thứ hai” của mình bằng những tác phẩm đầy tâm huyết.

Thương nhớ gì lại đi thương nhớ vỉa hè, có mà dở hơi. Nhưng mà thương nhớ thật, nhiều khi tay chống cằm nhìn qua cửa sổ thấy vỉa hè nhốn nháo ngày nay bỗng nhớ thương da diết vỉa hè ngày xưa.

Thăng Long- Đông Đô- Hà Nội, những tên gọi đó đã gợi biết bao nhiêu thi tứ. Có một nguồn cảm hứng vô tận vẫn từ lâu chảy suốt chiều dài lịch sử. Yêu Hà Nội, ta yêu những câu thơ viết về Hà Nội.

Hà Nội xưa - nay đã cách nhau hàng ngàn năm lịch sử, vẫn còn đây những lối cũ rêu phong. Màu thời gian ngưng đọng khiến ta nhớ đến câu thơ của người xưa:

Nhiều công trình kiến trúc tại Hà Nội đã được xây mới, hoàn toàn chịu ảnh hưởng của kiến trúc Pháp. Tuy nhiên, khu phố cổ vẫn giữ nguyên những đặc trưng của kiểu nhà truyền thống Việt Nam, hẹp và sâu. Nhìn vào quy hoạch của Pháp, cũng có thể thấy rõ mục đích muốn biến Hà Nội thành trung tâm quân sự và chính trị (trong tương lai), tạo điều kiện cho công cuộc khai thác thuộc địa.

Hà Nội luôn là nguồn cảm hứng mãnh liệt cho các sáng tác trong mọi lĩnh vực nghệ thuật: hội họa, văn thơ, âm nhạc, nhiếp ảnh... Đặc biệt trong lĩnh vực âm nhạc, viết về Hà Nội đã lưu giữ những ca khúc bất hủ theo năm tháng.

Doãn Kế Thiện (1891-1965) là một nhân sĩ trí thức giác ngộ đi theo cách mạng, là nhà văn, nhà báo, nhà dịch thuật, nhà nghiên cứu... với trên 50 năm hoạt động liên tục, đạt được nhiều thành tựu xuất sắc. Cụ được tôn vinh là Danh nhân văn hóa của đất nước. Riêng trong lĩnh vực nghiên cứu về Hà Nội, cụ được vinh danh là nhà Hà Nội học đầu tiên.

Mỗi lần nhớ lại những hàng quà ngày xưa ở Hà Nội, là tôi lại nhớ lại cả một quãng đời thơ ấu. Nhớ lại những tiếng rao, tiếng động phố phường, mới ngày nào còn gần gũi ...

Những tiếng xe cộ lúc sớm mai trên đường phố, những tiếng rao quà trong trưa nắng, những tiếng hát của người xẩm lòa lúc phố lên đèn, tất cả những âm thanh đó, những hình ảnh đó, đã ghi khắc vào tâm hồn tôi.

Ôi, những hàng quà xưa, kỷ niệm êm đềm của một thời xa vắng.

Duyên dáng và bí ẩn là những con ngõ quanh co trên vòng vèo phố cổ, sau mỗi khúc rẽ lại bất thần hiện ra một cảnh quan khác – khi thì náo nhiệt bán mua, lúc lại xuyến xao một dáng bàng bốn mùa chìa cành khẳng tán dày lên cao. Dịu dàng, hơi tẻ nhạt thanh lặng, là những con ngõ nằm trong vài “phố Tây” xưa còn giữ lại được những ngôi biệt thự cổ hiếm hoi. Và phồn thực, hiện sinh là những con ngõ đời thường của Hà Nội len lỏi mưu sinh...

Đây là bộ ảnh do nhà giáo lịch sử đã nghỉ hưu Đoàn Thịnh và người con trai là kiến trúc sư Đoàn Bắc sưu tầm.

Khi nào thì Hà Nội trở thành mình nhất? Đó là những khi Hà Nội đồng nghĩa với phố với cây với nhà, tự phố tự cây đã có linh hồn, còn những con người thật chỉ đóng vai trò điểm xuyết, như trong các bức tranh của Bùi Xuân Phái.

Tô Ngọc Vân, bút danh: Tô Tử, Ái Mỹ, quê xã Xuân Cầu, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên, một trong những người đặt nền móng xây dựng nền hội hoạ Việt Nam thế kỉ 20.

Hát ả đào hay còn được gọi là ca trù hiện nay được mọi người biết đến như một thể loại nhạc dân gian nhưng dành cho các tầng lớp quý tộc xưa. Theo Sách “Đại Việt sử ký toàn thư” về nguồn gốc loại nhạc này có viết: “Mùa thu, tháng 7 năm Ất Sửu (1025) đời Lý Thái Tổ… Định lại các khoản quản giáp. Chỉ con hát mới được gọi là quản giáp. Khi ấy có con hát là Đào Thị, giỏi nghề hát, thường được thưởng, người bấy giờ hâm mộ tiếng của Đào Thị, cho nên phàm con hát đều gọi là đào nương”.

Các bức ảnh này được chọn lọc lại từ 2.000 bức ảnh Hà Nội xưa do nhà giáo lịch sử đã nghỉ hưu Đoàn Thịnh và người con trai là kiến trúc sư Đoàn Bắc sưu tầm, thực sự là một món quà ý nghĩa cho Thủ đô trong dịp Đại lễ kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long.

Ngọn tháp này không có lịch sử vẻ vang, không có giá trị kiến trúc song đã thành một biểu trưng của Hồ Gươm và hơn thế, của cả Hà Nội. Vì từ trên một trăm năm nay nó đã trở thành quá quen thuộc với mọi người. Thực ra mọi người cũng chẳng tính đến lịch sử và nghệ thuật kiến trúc, chỉ biết Tháp Rùa là một bộ phận hữu cơ của Hồ Gươm, có hồ là có tháp.

Sau chiến tranh thế giới lần thứ nhất, nước Pháp cho tiến hành Chương trình khai thác thuộc địa Đông Dương lần thứ 2 với quy mô gấp nhiều lần giai đoạn trước đó. Chương trình này đã dẫn tới sự biến đổi mạnh mẽ nền kinh tế và xã hội ở Hà Nội nói riêng và toàn cõi Đông Dương nói chung.

Khách du lịch trong ngoài nước thường mách nhau rằng đến Hà Nội mà không ghé thăm, dù chỉ trong chốc lát, ngôi đền trên đảo Ngọc soi bóng hồ Hoàn Kiếm và nghe kể câu chuyện truyền thuyết “Trả gươm” thì coi như chưa biết Hà Nội.

Khi đức Lý Thái Tổ dời đô ra Thăng Long – nơi mà trong nhận định của vị vua sáng lập triều Lý viết trong Chiếu thiên, đô là không chỉ “có hình thể rồng chầu hổ phục”, mà còn là nơi “dân cư không phải khốn đốn vì nỗi tối tăm, ẩm thấp, vạn vật phong thịnh tươi tốt… Xem đấy là nơi thắng địa, chỗ bốn phương tụ họp, có thể làm thượng đô kinh sư của muôn đời” – thì đó là điềm báo trước một vận hội mới của quốc gia.

Thành Ðại La là một kiến trúc vĩ đại, có đầu tiên ở trên đất này. La thành không phải là một tên riêng, chỉ có nghĩa là một bức thành lớn bao quanh một bức thành nhỏ ở bên trong. La thành có từ đời nhà Ðường bên Trung Quốc, những căn cứ của những đất đã chiếm được đều đắp hai lần thành, thành ngoài gọi là La thành.

Trên đất Thăng Long đã từng toạ lạc một toà Hoàng thành hoa lệ, trải suốt các triều Lý - Trần - Lê và được xây dựng lại thành toà trấn thành thời Nguyễn. Mùa thu năm 1010, Lý Thái Tổ dời đô từ Hoa Lư về Ðại La và đổi tên là Thăng Long. Trải qua 8 thế kỷ, toà thành đã trở thành trung tâm chính trị và đô thị phồn thịnh nhất Ðại Việt. Cuối triều Lý, hoàng cung Thăng Long bị đốt cháy. Tới triều Trần, thành Thăng Long được xây dựng lại nhưng rồi lại bị lũ xâm lược Nguyên - Mông dày xéo, tàn phá. Sau khi đánh đuổi giặc Minh năm 1428, Lê Thái Tổ cho xây dựng lại Thăng Long và đổi tên là Ðông Ðô rồi Ðông Kinh... Vậy là, qua bao cuộc chiến tranh và cuối cùng là sự phá hoại của thực dân Pháp, toà thành cổ kính mang tên Thăng Long - Hà Nội gần như mất hết dấu vết, chỉ còn tồn tại trong hoài niệm của bao thế hệ người Hà Nội.