Nhiều vấn đề đã được đặt ra từ hội thảo tổng kết 42 năm hệ thống trường chuyên, lớp chọn - diễn ra ở Hải Phòng trong hai ngày 14 và 15/9.

Luyện "gà nòi" và ôn thi ĐH

“Mục tiêu giáo dục của trường THPT chuyên còn được hiểu chưa thống nhất, dẫn đến có những mô hình, cách gọi tên khác nhau như năng khiếu, trường chất lượng cao, nhân tài…” - ông Nguyễn Anh Dũng, Viện Chiến lược và chương trình giáo dục nhận xét.

“Một số trường khi đến kỳ thi HSG cho HS bỏ hết các môn học khác, chỉ tập trung vào môn chuyên. Điều này làm cho các em trở nên “què cụt” về kiến thức, kỹ năng”, ông Nguyễn Văn Lợi, Hiệu trưởng trường Chuyên ngữ, ĐH Ngoại ngữ, ĐHQG Hà Nội… và hầu hết đều chung ý kiến: trường chuyên là nơi luyện “gà nòi”.

Theo ông Trịnh Khôi, Hiệu trưởng Trường THPT chuyên Bắc Ninh, SGK cho riêng HS chuyên từ bao lâu nay không có, nhà trường và giáo viên đều phải từ “mò”. Không có một chương trình chuẩn nào cho HS trường chuyên, giảng dạy mông lung.

Ông Võ Anh Dũng, Hiệu trưởng Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong (TP.HCM) nhận thấy, việc thực hiện mục tiêu “phát hiện, bồi dưỡng và phát triển HS năng khiếu” chưa được đầy đủ. Do thiếu chính sách động bộ, các trường hầu như chỉ tập trung vào việc luyện thi HSG và sau đó là thi ĐH. Nội dung giảng dạy phụ thuộc vào đề thi HSG hàng năm chứ không phải nhằm cung cấp kiến thức tạo điều kiện cho các em HS năng khiếu phát triển và đi sâu học tập, nghiên cứu bộ môn mình yêu thích.

Cần xác định lại, việc thi HSG chỉ là một trong những hoạt động của trường THPT chuyên. Đó không phải là nhiệm vụ chính và cũng không phải là tiêu chí đánh giá.

Hệ quả của sự “mơ hồ” về mục tiêu đào tạo này, theo Thứ trưởng Nguyễn Văn Vọng, đã “dẫn đến việc tập trung cao cho thi HSG, thi vào ĐH, chưa thật chú trọng đúng mức đến giáo dục toàn diện và chăm sóc sức khoẻ cho HS”. Thậm chí, báo cáo tổng kết của Bộ GD-ĐT còn cho rằng, học sinh các trường THPT chuyên còn rất yếu về tiếng Anh, sức khỏe, chưa thật tự tin, khả năng hòa đồng trong giao lưu với bạn bè quốc tế, trong môi trường đa ngôn ngữ còn hạn chế.

HS chuyên: vẫn "ngồi nhầm lớp"

Cả nước hiện có gần 48.000 HS chuyên đang theo học ở 74 trường. Hiện tượng “ngồi nhầm lớp” ở ngay trong trường chuyên là có thật, ông Nguyễn Huy Tú, giảng viên Trường ĐH Sư phạm Hà Nội khẳng định.

Theo ông, cách tuyển sinh hiện nay không chính xác: "Với cách tuyển truyền thống, các trường ra đề thật khó, ai làm được bài sẽ tuyển. Nhưng với những dạng bài quá khó thì nếu được luyện nhiều các em có năng lực bình thường nếu được luyện nhiều vẫn có thể làm được. cách ra đề như thế cũng không đánh giá được tính sáng tạo của HS. Còn nếu thi bằng phương pháp trắc nghiệm cũng chỉ nhìn ra được từ 10 – 15% năng lực của một người”.

Đồng tình với cách nhìn đó, ông Đặng Đình Tới, Trường ĐH Khoa học Tự nhiên, ĐHQG HN bổ sung: "Phụ huynh HS, và ngay cả HS, nhiều người mong muốn tìm ở trường chuyên một môi trường học tập sạch và tốt, học để thi đỗ ĐH chứ không phải để phát triển năng khiếu. Hiện nay mỗi lớp chuyên có từ 30 – 40 em, nhưng số HS thực sự có năng khiếu ít hơn nhiều”. Ông Tới dẫn chứng hàng năm số HS chuyên lý của ĐH Khoa học Tự nhiên vào học Khoa Vật lý của các trường ĐH chỉ chiếm 1/10, và lại không phải là những em học tốt nhất. Thực tế này được nêu rõ trong tổng kết của Bộ GD-ĐT: "Ở một số môn chuyên, nội dung thi chủ yếu là kiến thức, kỹ năng cơ bản, chưa có hình thức kiểm tra năng khiếu, tài năng thông qua các trắc nghiệm về chỉ số thông minh IQ, chỉ số sáng tạo và năng lực đặc biệt theo các lĩnh vực. Do vậy, còn có những học sinh không có năng khiếu thực sự; chỉ cần cù, chịu khó, chăm học được tuyển vào trường THPT chuyên".

Thiếu giáo viên thực sự "chuyên"

Ông Võ Anh Dũng chỉ ra một bất cập: "Chúng ta có hệ thống trường THPT chuyên già nửa thế kỷ nhưng không hề đào tạo giáo viên dạy chuyên. Nếu không xuất thân từ trường chuyên thì các SV tốt nghiệp ĐH sư phạm hoàn toàn xa lạ với nội dung giảng dạy tại trường THPT chuyên. Thêm vào đó, chỉ xây dựng chương trình THPT chuyên cho chương trình cải cách cũ nhưng chưa có SGK nên giáo viên rất ngán ngại khi bắt đầu tham gia dạy chuyên". Một lý do rất đời sống, chế độ chính sách hiện nay cho giáo viên chuyên còn thấp, không đủ sức bù đắp công sức bỏ ra và không đủ sức thu hút giáo viên giỏi đầu tư nghiên cứu để giảng dạy chuyên.

Sự phát triển ồ ạt của các trường dân lập chất lượng cao, các trường liên kết với nước ngoài khiến lãnh đạo các trường chuyên, đặc biệt các trường chuyên ở hai thành phố lớn Hà Nội và TPHCM, rất lo lắng.

Bà Lê Thị Chính, Trường THPT chuyên ngữ, ĐHQG Hà Nội cảnh báo: “Trong khi học phí tại các trường chuyên chỉ là vài chục nghìn một tháng, và tiền lương trả cho giáo viên cũng chỉ theo đúng quy định, thì việc các trường quốc tế thu học phí tới 7 – 8 triệu/ tháng và sẵn sàng thu hút giáo viên giỏi về trường bằng mức lương “tương xứng”, thì việc giáo viên sẵn sàng bỏ trường ra dạy ngoài là có thật”.

"Đây là cuộc chiến không cân sức” - ông Nguyễn Chu Hùng, Trưởng ban đào tạo ĐHQG TP.HCM “rất đau lòng trước việc đội ngũ thầy cô tốt như thế lại đang dần chảy máu về khu vực tư nhân”.

Ông Bùi Văn Năm, Hiệu trưởng Trường THPT chuyên Bến Tre phân tích, sự thiếu hụt giáo viên dạy chuyên còn thể hiện ở chỗ, rất ít học sinh giỏi chọn ngành sư phạm, và sau khi ra trường rất ít em theo nghiệp giảng dạy.

“Sau hơn chục năm dạy trường chuyên, trường tôi có hàng trăm HSG cấp quốc gia. Nhưng tất cả những em này, sau khi lên TP.HCM học đại học, đều ở lại lập nghiệp tại THPCM hết, không một em nào trở về địa phương chứ đừng nói là về trường dạy học. Nếu kêu gọi, cùng lắm là các em hỗ trợ tiền bạc để khuyến học, khuyến tài cho các lớp đàn em, chứ kiến thức, trình độ của các em thì trường không được “hưởng”.

Lập chương trình quốc gia bồi dưỡng nhân tài

"Không nên băn khoăn về sự tồn tại của trường chuyên. Hệ thống trường này phải tồn tại để có hạt giống, có hệ thống. Tuy nhiên, phải điều chỉnh lại cho phù hợp", ông Nguyễn Thành Nhân, Trưởng phòng Giáo dục chuyên nghiệp Tây Ninh nêu quan điểm.

Thứ trưởng Nguyễn Văn Vọng khẳng định hơn lúc nào hết, sự nghiệp bồi dưỡng, phát triển nhân tài cho đất nước phải được đặt lên một tầm cao mới với “yêu cầu mới, nguồn lực mới và cách làm mới”.

Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Thiện nhân nhấn mạnh: "Gốc của trường chuyên là khuyến khích các HS có năng khiếu đặc biệt và say mê học tập. Vừa qua, thi Toán quốc tế chúng ta đứng thứ 3 thế giới, tuy nhiên, Toán học lại đứng thứ 70".

Yêu cầu mới, như dự kiến của Bộ là “xây dựng và phát triển các trường THPT chuyên thành hệ thống chủ lực, phát hiện những HS có tư chất thông minh, khá giỏi nhiều môn học, bồi dưỡng các em trở thành những HS có tình yêu đất nước, có ý thức tự học, có nền tảng kiến thức vững vàng, có phương pháp tự học, tự nghiên cứu, có sức khoẻ tốt để tiếp tục đào tạo thành nhân tài đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong thời kỳ hội nhập quốc tế”.

Để thực hiện tinh thần mới này, Bộ GD-ĐT đã đặt ra nhiều mục tiêu cụ thể. thành lập Ban chỉ đạo “chương trình quốc gia bồi dưỡng nhân tài” giai đọan 2008-2020 do Phó Thủ tướng, Bộ trưởng làm trưởng ban; một Thứ trưởng Bộ GD-ĐT là Phó trưởng ban thường trực.

Cùng với đó, sẽ thành lập bộ phận quản lý của Bộ GD-ĐT về hệ thống trường THPT chuyên, quản lý đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục, học sinh các trường THPT chuyên, tiến tới thành lập Cục Đào tạo phát triển tài năng.