Mười bảy bộ và 343 trường ĐH, CĐ cả nước tham gia hội nghị nhằm làm rõ nhu cầu xã hội, thách thức về chất lượng, cơ cấu đào tạo của giáo dục ĐH để đặt ra mục tiêu cho 3 đến 10 năm tới

Xếp hạng chỉ trên Lào và Campuchia

Giáo dục ĐH Việt Nam đang đứng ở đâu và xếp ở thứ bậc nào trong giáo dục thế giới? Thứ trưởng Bộ GD-ĐT Bành Tiến Long đã điểm lại một số xếp hạng các trường ĐH như xếp hạng của ĐH Giao thông Vận tải Trung Quốc với 2.000 trường được xem xét thì không có tên một trường ĐH nào của Việt Nam. Xếp hạng 100 trường ĐH hàng đầu thế giới của tạp chí Newsweek cũng không có tên trường nào của Việt Nam. Tạp chí Asia Week của châu Á xếp hạng các trường theo 5 tiêu chí chất lượng thì ĐH Việt Nam cũng chưa có tên trong danh sách nước có trường ĐH top đầu châu Á – Thái Bình Dương. Với xếp hạng của Webometrics, không có một trường nào của Việt Nam trong xếp hạng châu Á – Thái Bình Dương. Trong bảng xếp hạng top 100 khu vực Đông Nam Á, Việt Nam có 7 trường được xếp hạng, trên Lào và Campuchia. Webometrics xếp hạng các trường dựa trên việc phân tích, đánh giá nội dung học thuật và nghiên cứu khoa học được đăng tải trên website các trường ĐH trên mạng Internet.

Năm 2020, ĐH Việt Nam lọt vào top 200

Bộ GD-ĐT đã đưa ra các nhiệm vụ nâng cao chất lượng giáo dục ĐH giai đoạn 2008-2020. Trong đó, phấn đấu đến năm 2020 có một ĐH của Việt Nam được xếp hạng trong top 200 ĐH hàng đầu thế giới và một số trường trong top 500. Khi đó, 30% giảng viên ĐH và 15% giảng viên CĐ có trình độ tiến sĩ. Từ nay đến năm 2020, cần xây dựng 20 trường ĐH nghiên cứu và nâng cấp 200 đơn vị nghiên cứu (phòng thí nghiệm) đạt chất lượng quốc tế ở các trường ĐH. Năm học 2008-2009 được chọn là năm học công nghệ thông tin, nhằm tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin vào quản lý và đổi mới phương pháp giảng dạy...

Dù có ý kiến phản đối về cách xếp hạng. Tuy nhiên, vẫn có một số tiêu chí mà các trường có thể làm cơ sở so sánh để phấn đấu. Ông Phạm Duy Hiển, Trung tâm Khoa học Tự nhiên và Công nghệ quốc gia, đã có một so sánh nhỏ với Thái Lan, nhưng đó là những con số nhức nhối. Mặc dù các ĐH hàng đầu của Thái Lan chưa có điểm số về thành tích nghiên cứu khoa học trong các bảng xếp hạng nhưng các công bố quốc tế của họ tăng nhanh và ổn định. Số bài báo của ĐH Chulalongkorn của Thái Lan tăng đều theo cấp số nhân, hoàn toàn tương phản với hai ĐH Quốc gia Việt Nam (sau hơn 10 năm số lượng công trình vẫn giẫm chân tại chỗ). Năm 2006, ĐH Chulalongkorn công bố 332 bài báo làm ngay trên đất Thái, trong khi mỗi ĐH hàng đầu của Việt Nam chỉ có 5 – 7 bài, mà phần lớn là về toán và vật lý lý thuyết.

Những khiếm khuyết qua cái nhìn của tổ chức nước ngoài

Ông Arjan Koeslag, cố vấn trưởng dự án giáo dục ĐH Việt Nam - Hà Lan, đưa ra 4 điểm yếu của giáo dục ĐH Việt Nam như sau: Khả năng thích ứng với các nhu cầu xã hội còn hạn chế; các mối quan hệ giữa trường ĐH và thị trường lao động còn yếu; chương trình đào tạo và phương pháp giảng dạy chưa cập nhật; nguồn tài chính thấp... Ngân hàng ADB cũng đã điều tra và có một số phát hiện như: nguyên nhân cơ bản của việc không tuyển được những người thích hợp là sinh viên không đáp ứng yêu cầu tối thiểu. Các đơn vị cần kỹ năng thực hành và các phẩm chất chung (tính sáng tạo, khả năng giao tiếp... ) hơn là kiến thức quá lý thuyết mà sinh viên có được ở trường ĐH. Chỉ khoảng 20% người lao động cho rằng công việc của họ liên quan đến kiến thức được học.

Ông Arjan Koeslag cũng cho rằng, tỉ lệ tuyển sinh chung vẫn còn ở dưới mức so với các nước đang hoạt động tốt trong khu vực. Các nhóm thu nhập thấp có khả năng vào ĐH kém hơn các nhóm có thu nhập cao. Giáo dục ĐH chưa tạo được nhiều cơ hội cho tất cả sinh viên tài năng.

Báo cáo của Quỹ Giáo dục Việt Nam – Hoa Kỳ về hiện trạng giáo dục ĐH trong một số ngành ở Việt Nam, cũng đã đưa ra kết luận về 5 nhóm vấn đề then chốt mà giáo dục ĐH Việt Nam cần thay đổi. Họ đã đưa ra một số ý kiến đề nghị Bộ GD-ĐT xem xét như: Mở rộng hệ thống giáo dục ĐH tạo điều kiện cho học sinh trung học có nhiều cơ hội hơn để theo học ĐH; giao các trường trọng điểm đào tạo giảng viên giỏi... Theo họ, giáo dục ĐH còn những hạn chế như: chương trình có quá nhiều môn học, nội dung lỗi thời và không dựa trên những mong đợi rõ ràng về kết quả học tập của sinh viên ở đầu ra; thiếu giảng viên có đủ trình độ...

Tiền nào, của nấy

Đó là khái niệm mà Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến dùng khi nói về mối quan hệ giữa đầu tư và chất lượng hiện nay. Theo bà Tiến, cần phải thay đổi chế độ học phí mới cải thiện được chất lượng đầu ra. PGS-TS Thái Bá Cần, Hiệu trưởng Trường ĐH Sư phạm Kỹ thuật TPHCM, cũng đồng tình với quan điểm này. Ông cho rằng các trường đang được giao bài toán về mặt mà lý thuyết là không có lời giải. Xã hội trao nhiệm vụ cho các trường là phải nâng cao chất lượng trong khi nguồn lực hữu hạn. Ông Cần minh họa: “Bộ đưa ra các tiêu chí chất lượng quy định về giảng viên, cơ sở vật chất... mà nếu thực hiện thì nhiều trường sẽ đóng cửa hoặc quy mô đào tạo giảm xuống 10 lần”.

Trong các nhiệm vụ trọng tâm nâng cao chất lượng, Thứ trưởng Bành Tiến Long cũng nhấn mạnh, việc đổi mới cơ chế tài chính cho giáo dục ĐH là một trong những giải pháp có tính chất then chốt. Trước hết, Nhà nước tăng cường đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng cho giáo dục ĐH; triển khai xây dựng các tiểu đề án đổi mới cơ cấu đào tạo và hoàn thiện mạng lưới các cơ sở giáo dục ĐH; xác lập sự chia sẻ chi phí giáo dục ĐH giữa Nhà nước, người học và cộng đồng; các trường chủ động thực hiện đa dạng hóa nguồn tài chính, khai thác triệt để nguồn lực từ nghiên cứu khoa học...

Tuy nhiên, nhiều đại biểu cũng cho rằng ngoài vấn đề nguồn lực tài chính thì vấn đề chương trình đào tạo, phương pháp giảng dạy... cũng phải hội nhập mới mong nâng cao chất lượng đào tạo.

Sáu giải pháp nâng cao chất lượng ĐH

Theo Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Thiện Nhân, hiện nay, quản lý giáo dục chưa coi vấn đề chất lượng là mục tiêu cao nhất, hơn nữa, còn thiếu công cụ quản lý và chế tài. Do đó, sắp tới Bộ GD-ĐT buộc các trường phải tuân thủ 6 giải pháp sau đây, nhằm nâng cao chất lượng:

1. Dự kiến tháng 12-2008, tất cả các trường phải công bố chuẩn đào tạo. Nếu trường nào không đưa ra được chuẩn đào tạo của mình thì sẽ bị áp dụng chế tài.

2. Áp dụng chuẩn đầu ra của quá trình đào tạo tại các trường ĐH. Mỗi trường phải công bố rõ ràng sinh viên của mình ra trường biết những gì, làm được gì, khả năng giao tiếp tới đâu...

3. Các giảng viên phải được đánh giá kết quả hằng năm. Trong đó, bắt buộc phải có cả ý kiến của sinh viên về giảng viên. Hiệu trưởng được giao quyền tự chủ trong việc quyết định mức lương trả cho từng giảng viên theo năng lực, nhằm giữ người tài.

4. Phải có sự ràng buộc giữa chỉ tiêu tuyển sinh với chất lượng đào tạo. Nếu trường nào có chất lượng đào tạo tốt thì được quyền tăng chỉ tiêu và ngược lại.

5. Phải bảo đảm trang thiết bị đầy đủ. Các trường phải có kết nối Internet, hình thành hệ thống thư viện điện tử để sinh viên tiếp cận với thông tin một cách thuận lợi nhất.

6. Thực hiện việc đánh giá chất lượng, tiến tới kiểm định chất lượng các trường ĐH; hội nhập bằng cách tham gia những tổ chức đánh giá, kiểm định quốc tế.