Trước hết tôi xin khẳng định điều mà tất cả các giáo sư, nhà nghiên cứu giáo dục của Việt Nam đã khẳng định là đầu tư của nhà nước cho giáo dục nói chung và giáo dục đại học cực lớn. Từ năm 1998 tới nay, kinh phí nhà nước cấp hàng năm đã tăng 6 lần, dù số lượng học sinh, sinh viên không đổi (khoảng 22 triệu). Năm 1998, kinh phí nhà nước cấp cho giáo dục là hơn 11.000 tỷ đồng thì năm 2007 này là khoảng 67.000 tỷ đồng. Năm 2008 dự kiến 76.200 tỷ đồng Tính cả kinh phí đóng góp của dân góp cho giáo dục ta hiện nay đã là 50/50, cao nhất thế giới. Nếu tính theo GDP, tổng kinh phí cho giáo dục chiếm 9,2% GDP, cao hon Mỹ có 7,2% GDP, cũng cao nhất thế giới.

Ngành giáo dục có đề cập tăng học phí là để “tăng chi phí thường xuyên”. Tôi xin lấy một ví dụ ngay ở Hà Nội, một trường đại học có 700 cán bộ, kinh phí được cấp 128 tỷ đồng/năm, tính bình quân thì mức chi cho mỗi giảng viên, cán bộ phải đạt gần 190 triệu đồng/năm, nhưng thực tế lương bình quân của họ chỉ đạt 40 triệu đồng/người/năm.Còn lại hơn 150 triệu đồng nữa đi đâu trong khi trường sở vẫn thế, sách vở vẫn thế? Cũng ở trường này, một khoa có 200 học viên cao học thu về 1 tỷ đồng, trường trả lại khoa 200 triệu đồng để chi phụ cấp cho giáo viên. Còn lại 800 triệu chi vào việc gì? Chỉ trong một trường đã vậy, nói rộng ra cả nước thì không thể kể hết. Riêng năm 2006, chỉ tính tổng số tiền đầu tư của Nhà nước cho giáo dục so với số liệu mà Ngành báo cáo với Quốc hội đã vênh khoảng 10.600 tỷ đồng. Vậy số tiền này đi đâu? Những tính toán định lượng này chưa được Bộ lý giải rõ trên công luận, kể cả diễn đàn Quốc hội. Việc quản lý tài chính hết sức tù mù. Nếu minh bạch chuyện “chi thường xuyên” ấy thì các trường không những đủ chi thường xuyên mà còn tăng lương giảng viên gấp đôi hiện nay mà sinh viên không phải đóng thêm đồng nào. Tôi được biết kiến nghị tăng học phí đại học phần lớn là của các hiệu trưởng. Tuy nhiên, thực tế trong khi lương giảng viên ba cọc ba đồng thì không thiếu nơi lãnh đạo có thể thu nhập cả trăm triệu đồng/tháng. Xin lưu ý, có trường có quỹ riêng, gửi ngân hàng mấy chục tỷ đồng mà cán bộ trong trường không biết. Một hiệu trưởng ở TP HCM còn nói về chi thường xuyên thì không trường nào thiếu tiền. Tại sao lại phải đặt vấn đề tăng học phí?

Thứ hai là nói tới chất lượng đào tạo. Tại Việt Nam hiện nay, có những trường đại học không hề có giảng viên là tiến sĩ, như Trường Đại học Sư phạm ở phía Nam, cả trường có hơn 6.000 sinh viên mà không có giảng viên nào là tiến sĩ. Giáo trình cũng quá thiếu thốn kể cả những môn đại cương, chứ chưa nói đến sách chuyên môn của nước ngoài. Việc “đói sách học chay” là nghịch lý suốt 20 năm đổi mới chưa bao giờ được Bộ Giáo dục- Đào tạo đặt vấn đề giải quyết. Ngay cả Đại học Quốc gia, các ngành về công nghệ cao không có đủ người dạy. Ví dụ, môn Cơ lượng tử - chìa khoá vào công nghệ hiện đại - tìm được ngưòi dạy còn khó, nói gì các trường đại học khác. Chất lượng đào tạo đại học của Việt Nam theo đánh giá tại hội nghị gần đây chỉ nhỉnh hơn Lào, Campuchia một chút. Không có trường đại học nào, kể cả hai Đại học Quốc gia lọt vào "top 500" trường (chứ chưa nói "top 200" trường hay 100 trường đại học danh tiếng trên thế giới), 63% sinh viên tốt nghiệp ra trường không có việc làm. Điều đó có nghĩa hệ thống đào tạo đại học Việt Nam đang đào tạo hàng kém chất lượng, chứ chưa nói là “hàng rởm”, Bằng cấp đại học chưa được thế giới công nhận. Mà hàng rởm trong lĩnh vực tri thức là sự lãng phí cả về tiền của và con người. Chất lượng đào tạo như vậy là có căn nguyên từ điều hành tới tổ chức con người, từ cơ sở đến cơ quan Bộ, mà trong bài viết của Đại tướng Võ Nguyễn Giáp đã nhắc nhở “Coi trọng việc lựa chọn đúng cán bộ quản lý giáo dục, nhất là chức Bộ trưởng, Hiệu trưởng các trường đại học lớn và giám đốc các sở giáo dục” (Nhân Dân 10-9-2007) không thể chỉ tăng 200.000 học phí/sinh viên là có thể giải quyết được vấn đề.

Với chất lượng đào tạo như vậy thì sinh viên ra trường có thể tìm được việc làm tốt để lo trả nợ không?. Tôi vừa nhận được thông tin Cộng đồng Châu Âu (EU) thông báo từ nay tới năm 2020 họ sẽ tiếp nhận 20 triệu sinh viên giỏi của Trung Quốc, Ấn Độ. Mức lương ban đầu họ trả có thể là 2000 - 3.000 USD/tháng. Tại sao họ không nhận sinh viên tốt nghiệp của Việt Nam? Người ta cũng yên tâm rằng đang có chính sách cho sinh viên vay tiền đi học thì có thể chi trả được mức tăng này. Thế nhưng thực tế Chính sách cho sinh viên nghèo vay vốn đi học, bắt đầu từ Mỹ vào năm 1965, sau là Nhật và một số nước, Nhưng xin lưu ý, chính sách này thành công ở các nước phát triển, còn các nước đang phát triển kết quả còn hạn chế, chưa nói thất bại. Indonesia phải ngừng việc cho vay vốn, còn Thái Lan chỉ có 8% sinh viên trả lại tiền đã vay, còn lại không thu hồi được. Vấn đề là chất lượng đào tạo theo chuẩn mực quốc tế là quan trọng, để sinh viên ra trường đáp ứng yêu cầu trong nước và quốc tế. Trong khi chất lượng đào tạo không thể dùng tiền mà tăng được, sinh viên ra trường khó tìm việc làm ở cả trong và ngoài nước, lương thấp mà đã phải trả những món nợ quá lớn thì khả năng vỡ quỹ cho học sinh-sinh viên vay vốn là có thể xảy ra!

Giải pháp: Sớm áp dụng sáng tạo các chuẩn mực đào quốc tế vào nước ta, xem xét lại nội dung chương trình, đội ngũ cán bộ giảng dạy và quản lý, và chiến lược phát triển giáo dục đại học nước ta, nhằm đáp ứng nhu cầu công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước và phục vụ cho quá trình hội nhập. Minh bạch hoá và công khai hoá việc thu chi hợp lý của Nhà nước và của dân góp cho giáo dục sao cho hiệu quả. Cuối cùng, vai trò của bộ tổng chỉ huy rất to lớn. Dù đội quân có tinh nhuệ bao nhiêu cũng cần có một bộ tổng chỉ huy tài giỏi mới giành thắng lợi. Trong những năm kháng chiến và khó khăn giáo dục nước ta vẫn phát triển và trở thành một trong những bông hoa đẹp của chế độ, được bạn bè đánh giá cao, kể cả đoàn chuyên gia giáo dục Mỹ năm 1975.. Không lẽ gì, kinh tế ta phát triển, vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế được nâng lên, đầu tư cho giáo dục vào hàng cao nhất thế giới, chất lượng giáo dục ngày càng giảm, mà học phí vẫn đòi tăng? Rõ ràng, đây là vấn đề con người và tổ chức. Người chúng ta không thiếu, nhưng phải biết lựa chọn và dùng.

School@net (Theo Nông Thôn Ngày Nay)