Thực trạng này được lý giải từ nhiều nguyên nhân, trong đó không thể không nói tới chương trình và sách giáo khoa (SGK). Mới đây, liên tiếp ra văn bản, Bộ GD-ĐT đã yêu cầu các nơi đánh giá và rà soát lại chương trình và sách của tất cả các cấp học. Dưới đây, chúng tôi giới thiệu bài viết của giáo viên Tường Vy xung quanh vấn đề này từ bộ môn Lịch sử.

Bốn nghịch lý

Đa số các giáo viên giảng dạy bộ môn thường chỉ quan tâm đến SGK chứ ít chú ý đến chương trình, trong khi SGK chỉ là tài liệu cụ thể hoá chương trình và chương trình mới là vấn đề cần xét đến đầu tiên.

Là một giáo viên đã tham gia chương trình thí điểm phân ban mới ngay từ buổi đầu, tôi đã được đi tập huấn thay SGK 3 năm liền và nhận thấy nhiều nghịch lý:

Thứ nhất, chương trình và SGK được viết theo tinh thần “giảm tải”, nhưng thực tế lại “tăng tải”, nhất là chương trình Sử khối 12 phân ban thí điểm (sang năm sẽ đại trà). Số bài học và lượng kiến thức không đổi, thậm chí còn tăng, nhưng số tiết lại bị “giảm tải” (từ 2 tiết/tuần còn 1,5 tiết/tuần).

Các tác giả bám sát chương trình để viết nhưng không hề bám sát thực tế phổ thông. Các tác giả SGK có lẽ chưa hề dạy qua bậc phổ thông, hoặc chỉ tiếp xúc với một số HS xuất sắc ở các thành phố lớn nên viết không phù hợp với thực tiễn giảng dạy. Bài vừa dài vừa khô khan, ngay người dạy cũng khó “cảm”, làm sao truyền cảm hứng cho HS?

Không biết có bao nhiêu tác giả SGK có đủ “dũng khí”, xuống một trường phổ thông “hạng trung”, dạy thử tất cả các bài mình đã biên soạn hay chưa? Nếu có, tôi dám chắc chắn là các thầy không bao giờ có thể hoàn thành bài dạy theo quy định phân phối chương trình mà vẫn đảm bảo các mục tiêu kiến thức, kĩ năng, tư tưởng theo yêu cầu của sách giáo viên.

Thứ hai, chương trình được cấu tạo đồng tâm theo tôi là hợp lí và phù hợp với tâm sinh lí lứa tuổi. Tuy nhiên, ở một số nội dung, sự kiện, chương trình và nhất là chuẩn chương trình, chưa chỉ ra được sự khác nhau về mức độ và hướng trình bày, phân tích giữa các cấp. Vì thế, SGK giữa hai cấp học cũng chưa thấy được điểm khác biệt rõ rệt cả về chuẩn kĩ năng lẫn chuẩn kiến thức. Trong khi số tiết dành cho môn Sử luôn ít ỏi so với nội dung SGK thì HS phải học 2 lần một nội dung nhưng không thu hoạch được gì mới, vừa lãng phí thời gian vừa mất hứng thú học tập.

Thứ ba, thiếu sự thống nhất giữa các bộ phận chỉ đạo thực hiện chương trình. Cấu tạo chương trình do một nơi soạn, SGK do bộ phận khác viết, đề thi lại do một cơ quan khác ra. Điều này thoạt nhìn có vẻ hay nhưng thực tế gây khó khăn rất nhiều cho công tác giảng dạy ở phổ thông. Dạy theo SGK thì không đảm bảo chương trình, cắt xén bớt thì vi phạm quy chế. Bộ GD-ĐT đã tổ chức nhiều lớp tập huấn cho các giáo viên “nòng cốt” để thực hiện tốt công tác thay SGK.

Tuy nhiên, quá trình tập huấn vừa cập rập vừa thừa thãi, phương pháp tập huấn không hiệu quả, thời gian không đủ để giáo viên góp ý nhưng giờ giảng của nhiều giảng viên lại dư “thời gian chết”. Giảng viên nói rất nhiều về đổi mới phương pháp giảng dạy, về cách dạy chương trình mới... nhưng chưa ai chỉ ra được hoặc dạy thử một cách cụ thể để giáo viên có thể “tận mục sở thị” thế nào là đổi mới phương pháp dạy – học và làm thế nào để đảm bảo chương trình. Việc đổi mới phương pháp giảng dạy, vì thế, được thực hiện tuỳ từng địa phương, tuỳ từng giáo viên trong từng hoàn cảnh khác nhau và kết quả, chắc chắn không thể đồng bộ.

Thứ tư, để tránh dư luận đổ lỗi cho chương trình và SGK, nhiều ý kiến cho rằng do giáo viên không biết cách giảm tải cho HS nên các em bị quá tải. Theo tôi, đây là ý kiến của những người chưa hề dạy qua bậc phổ thông, không thấu hiểu thực trạng dạy và học ở phổ thông nói chung và bộ môn Lịch sử nói riêng. Làm sao giáo viên dám “giảm tải” cho HS khi chương trình thi cử không có dấu hiệu gì là “giảm tải”?

Trong quá trình bồi dưỡng thay SGK, tác giả Trịnh Đình Tùng có lưu ý các giáo viên đứng lớp chỉ chọn ra tối đa 10 sự kiện cho HS lưu ý trong bài học, không nên dạy quá nhiều kiến thức. Tuy nhiên, lưu ý này không thể thực hiện được, vì:

Đa số bài viết trong SGK đều có rất nhiều sự kiện, không phải thầy cô, trường hay sở nào cũng thống nhất trong việc lựa chọn. Nếu đáp án thi (đặc biệt là đáp án tốt nghiệp) không rơi vào các sự kiện, vấn đề mà giáo viên đã chọn, thì ai sẽ chịu trách nhiệm nếu học sinh thi rớt?

Nếu mỗi bài 10 sự kiện, học sinh phải ghi nhớ từ 200 - 300 sự kiện cho mỗi năm học thì liệu có ổn không, vì các em không phải chỉ học một môn Sử?

Viết lại sách với quan niệm mới!

Việc đề ra giải pháp cho thực trạng dạy và học Lịch sử ở bậc phổ thông không thể chỉ là sự nỗ lực của một cá nhân hay tập thể mà đòi hỏi sự đồng bộ của các ngành, các cấp cho đến từng cá nhân.

Việc biên soạn chương trình và SGK phải được thống nhất, không để xảy ra hiện tượng người viết sách không thể viết theo chuẩn chương trình vì nhiều lí do, dẫn đến việc SGK quá dài, không phù hợp với thời lượng chương trình (số tiết dạy) ở phổ thông. Làm được điều này, hai yếu tố “có tầm” và “có tâm” cực kì quan trọng.

Bộ GD-ĐT nên tham khảo các sở giáo dục và các trường phổ thông, nhất là các giáo viên trực tiếp đứng lớp khi xây dựng chuẩn chương trình và SGK. Bên cạnh đó, trong quá trình biên soạn và thẩm định sách, cần mời cho được các thầy cô có kinh nghiệm giảng dạy tốt ở bậc phổ thông tham gia trong các Hội đồng thẩm định sách.

Hai năm gần đây, Bộ đã có chủ trương mời giáo viên phổ thông tham gia các hội đồng thẩm định. Đây là một chủ trương tốt nhưng việc thực hiện chưa thật sự hiệu quả. Nhiều thành viên tham dự Hội đồng thật sự chưa đủ năng lực vẫn được mời do quen biết, do tính “thành phần”, thậm chí chỉ mời những người “góp ý thật ít” cho yên chuyện. Đặc biệt, dù có quy định các tác giả viết sách phải có mặt tại hội đồng, nhưng vì nhiều lí do, rất ít khi điều này xảy ra. Do đó, các góp ý cụ thể với tác giả không được truyền đạt đầy đủ và ít được quan tâm sửa chữa cho thấu đáo, thậm chí không được sửa chữa.

SGK Lịch sử mới dù đã có nhiều thay đổi về nội dung và hình thức, nhưng vẫn cần viết lại trên cơ sở quan niệm mới về quá trình dạỵ học: Dạy học là quá trình phát triển, quá trình học sinh tự khám phá kiến thức, tìm ra chân lí với sự hỗ trợ và hợp tác của giáo viên, SGK và các tài liệu bổ trợ.

SGK cần thể hiện quá trình dẫn đến kiến thức, các cách thức để học sinh nhận thức kiến thức chứ không phải là “tóm tắt lịch sử người lớn cho trẻ con học” (trích lời Giáo sư Phan Huy Lê). Cần phải tinh giản chương trình và SGK, đưa thêm bài tập, tư liệu, tranh ảnh, các mẩu chuyện lịch sử... làm phong phú thêm bài học, giúp học sinh hứng thú và dễ tiếp thu bài.

Bộ GD-ĐT cần đề ra chính sách hợp lí về vấn đề học tập và thi cử bộ môn lịch sử, sao cho nhận thức của xã hội, nhà trường và học sinh về bộ môn không còn sai lệch. Từ đó, hướng cho không chỉ học sinh mà cả xã hội nhận thức được tầm quan trọng của bộ môn xã hội trong việc phát triển và hoàn thiện nhân cách cho học sinh, nhất là trong bối cảnh xã hội như hiện nay. Để làm điều này, đòi hỏi có sự chuyển biến trước tiên trong nhận thức các nhà quản lí.

Bên cạnh đó, việc lập các Hội đồng ra đề thi tú tài và tuyển sinh cần mời thêm thật nhiều giáo viên các vùng, miền – không nhất thiết là lớn tuổi nhưng điều kiện tiên quyết là phải thật giỏi và nắm vững thực tế phổ thông – có như thế đề thi mới sát tầm và phù hợp với trình độ học sinh. Cần tuyệt đối tránh tình trạng mời do quen biết, do “nhàn rỗi”.

• Tường Vy (giáo viên Trường THPT Nguyễn Hiền, TP.HCM)

School@net (Theo http://vietnamnet.vn/giaoduc/2008/03/775032/)