Bỏ thi tốt nghiệp THPT: Sai lầm nối tiếp sai lầm.

Dựa trên lý lẽ tổ chức học theo tín chỉ giống như ở ĐH, mỗi môn học có nhiều học trình, mỗi phần của học trình đều có kiểm tra và khi kết thúc từng học trình đều có thi nghiêm túc và cuối cấp không cần kiểm tra hay thi lại một lần nữa, GS Hoàng Tuỵ đã đưa ra giải pháp cho GD hiện nay: Bỏ thi tốt nghiệp THPT, vốn vừa tốn kém, vừa không hiệu quả. 

Về mục đích và hình thức của giải pháp, có thể là tốt đẹp, giải toả nỗi bức bối trong tâm lý xã hội vì thi cử nặng nề lâu nay. Nhưng giữa mong ước giải pháp cho tương lai (đào tạo theo tín chỉ, học trình từ phổ thông) gắn với kiến nghị cho thực tại- bỏ thi tốt nghiệp THPT hiện nay, liệu có lô gic và khả thi? 

Mặc dù theo GS, nói “có thi mới có học chỉ là nguỵ biện”, nhưng thực tế xã hội ta là thế, có thi mới có học. Ngay cả người lớn chúng ta, rất nhiều vị quan chức đi học để nâng cao trình độ quản lý, học chỉ đối phó, có thi may ra mới có chút ngó ngàng đến sách vở, tài liệu. Cũng không thể phủ nhận một số ít các bậc trí thức lớn như GS Đào Duy Anh, GS Tạ Quang Bửu trước đây, hoặc như chính GS (HT), GS Nguyễn Cảnh Toàn, GS Nguyễn Đình Tứ, GS Hoàng Phương v.v… là sản phẩm tinh tuý của một nền GD tinh hoa (cũ), quan niệm học để làm, để giúp ích cho đời, nên ý thức tự học, tự đào tạo rất lớn. 

Nhưng ngày nay, với một nền GD thực chất vẫn là “hư học”, không thoát khỏi dấu ấn của ba nền GD quá khứ: GD Nho giáo (hàn lâm, tầm chương trích cú), GD thời Pháp thuộc (hàn lâm, tinh hoa) và GD nước Nga Xô- viết (hàn lâm, thiên về lý thuyết), và với quy mô GD phổ thông quá lớn, khoảng 18- 20 triệu HS phổ thông/năm thì việc bỏ thi tốt nghiệpTHPT là không thực tế, thậm chí là sai lầm. 

Bởi trong GD, có một khái niệm mang tính nguyên tắc, có ý nghĩa bảo đảm yêu cầu chất lượng, đó là “kiểm soát được quá trình dạy và học”. Chính sự “kiểm soát được quá trình dạy và học” đó, cho phép người ta tin chất lượng GD có thể đo bằng những tỷ số khá giỏi, tỷ số lên lớp tin cậy, thực chất. Nhưng sự kiểm soát được quá trình dạy và học của một hệ thống GD nói chung, của một trường học nói riêng phụ thuộc vào ba yếu tố cơ bản. 

Đó là: 1) Đội ngũ GV đạt chuẩn đào tạo một cách thực chất.

           2) Chương trình, sách giáo khoa đạt chuẩn về tính khoa học, tính sư phạm, tính vừa sức, gắn với mục tiêu cấp học.

           3) Các điều kiện cơ sở vật chất, thư viện, thiết bị thí nghiệm… đáp ứng yêu cầu chất lượng. 

Quan trọng nữa, các yếu tố cơ bản này được đặt trong một môi trường GD, một xã hội lành mạnh. Thầy trò dạy và học với động cơ, mục đich dạy và học để rèn người và nên người. Hệ thống quản lý minh bạch và nghiêm túc. Thế nhưng, nếu mang các yếu tố có ý nghĩa đạt chuẩn đó để soi sáng và đối chiếu trong thực tiễn GD nước ta, suốt hơn 60 năm nay, chúng ta thấy gì? 

Về đội ngũ, cấp tiểu học, tỷ lệ đạt chuẩn và trên chuẩn của GV khoảng 70-80%; cấp THCS: 95%; và cấp THPT, cao nhất khoảng 98%. Về hình thức, tỷ lệ này có vẻ cao, nhưng thực chất ở cấp tiểu học vẫn còn một bộ phận GV tại những vùng đặc biệt khó khăn, vùng cao hẻo lánh, do hoàn cảnh lịch sử để lại, chỉ có trình độ 5+; 7+; 9+…Ở cấp THCS, cấp THPT có không ít GV đạt chuẩn bằng các hình thức đào tạo tại chức, từ xa, chuyên tu… chất lượng vốn thấp, nên thực chất chưa thể bảo đảm yêu cầu chuyên môn nghiệp vụ. 

Phương pháp giảng dạy, yếu tố cực kỳ quan trọng tới chất lượng, vẫn là dạy chay - học chay, thày đọc - trò ghi là phổ biến. Còn chương trình, trải qua 4-5 cuộc cải cách GD, rồi đổi mới chương trình GDPT, đến tận thời điểm này, chương trình, SGK vẫn là nỗi lo nhức nhối của cả xã hội về sự quá tải, quá sức với HS, khiến ngành đang phải bàn chuyện tiếp tục giảm tải, sau khi đã tiêu tốn hằng trăm triệu USD đi vay của Ngân hàng Thế giới thông qua các dự án (!). 

Ngoài một số ít trường đạt chuẩn quốc gia, số đông các trường học ở nước ta còn rất thiếu thốn các điều kiện sinh hoạt, học tập…Với những yếu tố cơ bản và quyết định như vậy, có thể nói, từ khi hình thành và phát triển đến giờ, hệ thống GD nước ta chưa bao giờ kiểm soát được quá trình dạy và học, từ vĩ mô đến tận cơ sở các trường học, kể cả những trường tên tuổi nhất. 

Trong bối cảnh đó, thi cử, dù bị coi là căng thẳng, tốn kém, vẫn cứ là “vòng kim cô” buộc phải có để tác động vào cách dạy, cách học của thầy trò các nhà trường. Chả thế, người ta nói: Thi kiểu gì, học kiểu nấy. Hai năm nay, trước những tiêu cực kéo dài của thi cử, ngành GD phải giơ “cái roi” Hai không. Nhưng chỉ năm đầu, “đứa con tiêu cực” còn biết sợ. Vậy mà, năm vừa qua, nó đã “nhoẻn cười” trước cái tiếng vun vút của ngọn roi…Mới có con số 24 tỉnh có nhiều bài thi THPT nằm trong vòng nghi vấn! 

Và nhìn lại những mốc “lịch sử” bỏ thi, có thể thấy, năm 2000, ngay sau khi cả nước hoàn thành phổ cập GD tiểu học, ngành GD chủ trương bỏ thi tốt nghiệp tiểu học, thay vào đó, là kỳ kiểm tra cuối cấp nhẹ nhàng. Với lứa tuổi măng non cấp độ bậc tiểu học, việc bỏ kỳ thi tốt nghiệp là có thể chấp nhận được bởi mục tiêu của cấp học này, mới chỉ là hình thành nền tảng nhân cách con người, rèn những kỹ năng cơ bản là chính. 

Nhưng chủ trương bỏ kỳ thi tốt nghiệp THCS của ngành GD là một quyết định sai lầm, bởi mục tiêu cấp học này khác hẳn: Tạo một vốn học vấn GDPT rất cơ bản cho HS.  

Chính vì thế, nhiều địa phương đã phải khổ sở giữ lại kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10, nếu trước đây định giảm bớt. Thực tiễn cho thấy, sự bỏ thi tốt nghiệp THCS tai hại một cách ngấm ngầm. Một ví dụ, các địa phương khi tuyển sinh vào lớp 10, phổ biến chủ trương thi ba môn, trong đó hai môn văn- toán là cố định, còn lại môn thứ ba là môn “bất kỳ” tuỳ từng năm học (ngoại ngữ, sinh học…). Chính vì thế, điểm của môn thi “bất kỳ” này thấp thảm hại, vì HS chỉ tập trung học hai môn văn - toán do biết chắc là phải thi. 

Trước tình hình ấy, quản lý GD các địa phương cũng có “mẹo” của mình: Điểm số các môn văn - toán lấy hệ số 2, điểm số môn thi “bất kỳ” lấy hệ số 1. Cấp uỷ chính quyền các địa phương nhìn bảng điểm số đẹp, đố biết địa phương mình dạy và học ra sao. Cần phải thấy được cái biến tướng của một môi trường, một nền GD đang cơn khủng hoảng nó “mê ảo” đến vậy. 

Mặt khác, chính mục tiêu GDPT là tạo vốn văn hoá phổ thông nền tảng, để HS trước khi giã từ lĩnh vực giáo dục, bước vào lĩnh vực đào tạo (có một nghề để làm việc) các em phải vượt qua được một chuẩn tri thức tối thiểu. Trong quá khứ, bỏ thi THCS đã là một sai lầm, nay lại bỏ thi THPT, xin hãy hình dung việc dạy và học của thày và trò sẽ tệ hại ra sao? Hay sẽ là sai lầm nối tiếp sai lầm? 

Tuyển sinh ĐH một cách nhẹ nhàng: Chỉ là ảo tưởng? 

Mong muốn  tuyển sinh nhẹ nhàng, giảm bớt căng thẳng cho thí sinh là mong muốn mang tính lý tưởng, chắc chắn ai trong xã hội chúng ta, tâm huyết và lo lắng cho thi cử nước nhà, cũng đều mong mỏi như vậy. 

Theo GS Hoàng Tụy, nên thay kỳ thi tuyển sinh ĐH, CĐ hiện nay bằng một kỳ thi sơ tuyển nhẹ nhàng kiểu như SAT ở Mỹ, chỉ nhằm kiểm tra trình độ văn hoá phổ quát của HS có đạt mức tối thiểu cần thiết để theo học ĐH hay không… Ai qua được kỳ thi sơ tuyển mới có thể nộp đơn xin dự tuyển ĐH, còn việc có được tuyển hay không sẽ do từng ĐH xét cụ thể…v..v. 

Nhưng kiến nghị đó của GS có vẻ khó thuyết phục chính vì sự khập khiễng giữa hai đặc điểm, cung cách quản lý GD hai quốc gia, một quốc gia quá phát triển và một quốc gia đang phát triển, đang dò dẫm trên lộ trình nền kinh tế thị trường đầy bất ngờ và biến động phức tạp, vừa phải trả không ít “học phí”. Hơn nữa, trong GD ngày nay, đâu đâu cũng có thể có sự tiêu cực. Xin học cho con vào trường mầm non, tiểu học còn phải "chạy" nữa là ĐH. Mong ước tuyển sinh ĐH một cách nhẹ nhàng hơn là rất ảo tưởng, bởi thực tiễn GD nước ta còn tồn tại  sự bất cập sau. 

Công tác phân luồng HS sau hết cấp THCS dường như bế tắc, vì vị thế các trường trung cấp chuyên nghiệp, dạy nghề cùng chính sách lương bổng, thu nhập  không đủ sức hấp dẫn tuổi trẻ. Tuổi trẻ VN chỉ có một con đường hẹp duy nhất, một cánh cửa hẹp duy nhất :ĐH, để hy vọng kiếm được việc làm, thu nhập đỡ “bèo”. 

Chính vì thế, các trường ĐH luôn ở trạng thái “cầu”  vượt quá “cung”. Hàng năm, hơn một triệu lượt HS đăng ký dự thi, mà chỉ tiêu và quy mô tuyển chỉ khoảng 200-250.000 sinh viên. Đương nhiên thi tuyển sinh trong trạng thái này không thể nhẹ nhàng mà cực kỳ căng thẳng, và chưa biết đến bao giờ mới có thể hạ nhiệt. 

Việc “đầu vào” cần nhẹ nhàng hơn là đúng, nhưng nó đòi hỏi quá trình đào tạo các trường có sàng lọc chặt chẽ, để “đầu ra” bảo đảm. Tuy nhiên, thực chất quá trình đào tạo của các trường ĐH hiện rất ít có sự sàng lọc. Ngay trong đội ngũ giảng viên còn tình trạng “cơm chấm cơm”, sàng lọc thế nào đây? Cho đến bây giờ, công tác kiểm định chất lượng (về các điều kiện bảo đảm chất lượng đào tạo: trình độ học vị, học hàm, chuyên môn, nghiệp vụ, quản lý... của đội ngũ giảng viên, cán bộ quản lý đào tạo, thiết bị, tài liệu, cơ sở phòng ốc nghiên cứu..) rất chậm chạp. Mới có 20 trường/ hơn 300 trường ĐH, CĐ được kiểm định, một con số mỏng manh (!). 

Như vậy mọi giải pháp GD cần gắn được với thực tiễn GD, xuất phát từ thực tiễn GD đất nước. Những ý tưởng của GS Hoàng Tụy có thể phù hợp cho một nền GD VN trong tương lai khá phát triển, có một cấu trúc từ hệ thống, cách tổ chức dạy học đến cung cách quản lý tiên tiến, và đặt trong một môi trường xã hội lành mạnh, kỷ cương, luật pháp nghiêm minh 

Còn trong hoàn cảnh này, thi tuyển sinh vẫn là bài toán hóc búa, thách thức trí não cả xã hội, nhất là khi ngành đưa ra phương án chỉ còn một kỳ thi THPT quốc gia, lấy đề thi chung (mang tính chất phân hóa rõ) để tuyển chọn hai mục tiêu: Tốt nghiệp THPT, vừa làm cơ sở xét tuyển ĐH. Riêng các trường ĐH có chất lượng hoặc có nhu cầu, vẫn tiếp tục thêm một kỳ sát hạch, theo mục tiêu và ngành nghề đào tạo của trường đó. 

Cái dở của phương án này lại nằm ở chính thiết kế kỹ thuật - tổ chức thi tại địa phương. Sự tiêu cực thi cử tại địa phương rất có thể là nguy cơ khiến đề án này phá sản. Điều đó, buộc các nhà thiết kế phải suy nghĩ, dự kiến thay đổi, từ thi tại địa phương sẽ chuyển sang thi tại các cụm trường ĐH trong cả nước như lâu nay. 

Câu trả lời còn nằm ở “thì tương lai”. Xin hãy cứ đợi!.... 

School@net (Theo http://vietnamnet.vn/thuhanoi/2008/08/800531/)