Không chấp nhận thương mại hóa

GS-VS Phạm Minh Hạc: Tôi từng tìm hiểu từ nước Mỹ cho đến nước Pháp và có những giáo sư người Việt sống từ nhỏ ở Pháp cũng viết bài nói rằng từ xưa đến nay ở nước Pháp chưa bao giờ có thương mại hóa giáo dục. Ở Mỹ, người ta cũng nói giỏi lắm là 2% trường đại học là thương mại hóa thôi, còn lại là phi lợi nhuận hết. Tôi cũng công khai đề cập nhiều lần quan điểm “trường không phải chợ, giáo dục không phải là hàng hóa”. Tất cả người làm giáo dục xưa nay trên khắp thế giới này không bao giờ nói rằng nghề dạy học là nghề bán hàng. Cổ phần hóa là bán, mua, tức là thương mại hóa rồi.

. Không chấp nhận thương mại hóa thì nên quan niệm thế nào về hoạt động của các trường tư thục, thưa ông?

+ Đã là trường học thì phải phi lợi nhuận, bất kể nó là trường công hay trường tư đều không được phép lấy học phí làm lãi. Ở trường tư thì họ vẫn trả lương cao cho giảng viên, trang bị cơ sở vật chất tốt, còn tiền lãi thì phải “đập” lại cho các hoạt động giáo dục chứ không phải là bỏ túi. Nếu tôi nhớ chính xác thì trường Harvard có vốn là 34 tỷ USD, tất cả phục vụ những hoạt động bình thường như trả lương giảng viên, nghiên cứu khoa học, học bổng, khuyến khích giải thưởng... chứ không như ở ta, có trường chia hết lợi nhuận. Tôi ví dụ như có trường đại học dân lập có tới ba, bốn trăm sinh viên học một lớp, tiền thu rất nhiều nhưng trả giáo sư giảng bài rất ít, còn lại là họ bỏ túi. Tuy nhiên, đây là vấn đề khác, chúng ta nên trở lại với chủ trương cổ phần hóa trường công.

Cổ phần hóa là sai đường lối

. Những người ủng hộ chủ trương này giải thích rằng đây là biện pháp nhằm xã hội hóa giáo dục, nâng cao hiệu quả quản lý và chất lượng, tạo tính tự chủ cho trường đại học… Ông nghĩ sao?

+ Theo tôi tìm hiểu ở những nước phát triển kinh tế thị trường hàng trăm năm nay thì chưa bao giờ họ thực hiện cổ phần hóa trường công. Trường học có thể phải vận dụng kinh nghiệm quản lý của doanh nghiệp, chẳng hạn như phải có cạnh tranh để nâng cao hiệu quả. Nhưng cạnh tranh không có nghĩa là biến trường học thành doanh nghiệp theo cơ chế thị trường. Ở các nước, họ có chấm điểm trường đại học dựa trên các tiêu chí về chất lượng đào tạo, chẳng hạn như ở nước Anh, năm nào cũng có lễ công nhận 10 hoặc 100 trường học dẫn đầu. Đó mới là cạnh tranh.

Nghị quyết TƯ 2 khóa VIII của Đảng ta cũng ghi rõ là phải chống thương mại hóa giáo dục. Kết luận của Bộ Chính trị kiểm điểm việc thực hiện nghị quyết này, ban hành ngày 15-4 mới đây một lần nữa khẳng định lại quan điểm đó. Hiểu xã hội hóa là cổ phần hóa thì hoàn toàn trái với tư tưởng trong các nghị quyết của Đảng và chính sách nhà nước ta đã ban hành. Xã hội hóa là vận động tất cả lực lượng xã hội tham gia vào giáo dục. Trên thế giới, người ta nói rằng làm sao để mọi người làm giáo dục và mọi người được giáo dục. Đấy mới là tư tưởng xã hội hóa. Hơn nữa, nếu thu hút vốn đầu tư thì tư nhân cứ đầu tư vào trường tư thục, luật pháp đã cho phép rồi. Tại sao lại phải cổ phần hóa trường công?

Tính tự chủ xuất phát từ trình độ quản lý

. Lý do nói rằng để tăng tính tự chủ và hiệu quả giáo dục cũng không thuyết phục, thưa ông?

+ Trên thế giới hàng mấy thế kỷ nay, nói đến đại học là nói đến tự chủ. Thậm chí dịch đúng nghĩa của thuật ngữ phải là đại học tự trị. Tức là trường đại học chỉ hoạt động theo pháp luật chứ không phải theo sự điều hành của Bộ Giáo dục hay cá nhân ông bộ trưởng. Như vậy, tự chủ đâu phải xuất phát từ cổ phần hóa mà nó phải từ trình độ quản lý, trình độ xây dựng pháp luật.

Thậm chí tôi nói rằng nếu anh cổ phần hóa thì không phải con đường nâng cao chất lượng đâu. Ngay là việc tăng lên nhiều tiền cũng không phải là con đường lớn nhất để nâng cao chất lượng. Cả thế giới này, người chọn nghề dạy học đều chấp nhận mức sống trung lưu của xã hội thôi chứ không bao giờ nghĩ rằng mình thành đại gia. Cho nên tiền và lương là hết sức cần thiết nhưng không phải cứ nhiều tiền là có chất lượng. Không phải cứ con nhà giàu thì học giỏi. Như vậy, cứ vin vào cớ cần tiền là hoàn toàn sai lầm.

Tôi khẳng định rằng cổ phần hóa sẽ phá hoại hệ thống giáo dục Việt Nam, là cách làm sai và thay đổi đường lối giáo dục của ta.

. Nhưng theo một cách lý giải thì đây mới chỉ là thí điểm trong phạm vi 15-20 trường thôi?

+ Tôi nghĩ rằng việc gì mình định làm thì mình mới thí điểm. Còn việc này thì không bao giờ nên làm.

20% ngân sách có vào giáo dục hết không?

. Có người suy luận rằng do số lượng trường công lập của nước ta nhiều quá dẫn đến gánh nặng ngân sách, hay chăng chủ trương này nhằm đến việc chuyển đổi hình thức sở hữu đối với một bộ phận trường công chứ không phải là tất cả?

+ Tôi thấy ở các nước tư bản theo cơ chế thị trường hoặc các nước theo định hướng XHCN thì nhà nước vẫn luôn đóng giữ vai trò chủ đạo cho giáo dục và ngân sách họ dùng cho giáo dục rất lớn. Thậm chí ở Mỹ, các nước Bắc Âu, Cuba, Triều Tiên, học sinh ở cấp phổ cập là đi học không mất tiền học phí, sách giáo khoa, đồng phục, ăn trưa...

Chúng ta đã dành 20% ngân sách cho giáo dục thì đó là tỷ lệ khá lớn. Nhưng câu hỏi đặt ra là không biết 20% đó có vào giáo dục hết hay không? Tháng 4-2007, Thủ tướng làm việc với Bộ Giáo dục, tôi có dự, có báo cáo là kiểm tra 30 tỉnh, thành, 23 tỉnh, thành đã dùng ngân sách giáo dục vào sai mục đích. Bộ trưởng Bộ Giáo dục chỉ nắm được 5% ngân sách nhà nước cấp, 95% là ngoài tầm kiểm soát. Như thế, chúng ta cần sự minh bạch xem thực chi là bao nhiêu chứ tiền đâu có ít. Tiền chưa chắc đã thiếu nhưng thiếu sự minh bạch.

Sao cứ loay hoay chuyện thi cử?

. Mục tiêu cuối cùng của cải cách, đổi mới là nâng cao chất lượng giáo dục, chúng ta đã loay hoay mãi và dường như chủ trương cổ phần hóa cũng trong vòng luẩn quẩn này, thưa ông phải làm sao để có cách tiếp cận đúng?

+ Đường lối của chúng ta coi giáo dục và khoa học công nghệ là quốc sách hàng đầu là rất đúng. Nhưng để đạt được mục tiêu thì chưa có cách tiếp cận phù hợp. Chẳng hạn như chúng ta cứ loay hoay vào vấn đề thi cử. Trong nhà trường thì cái chính phải là dạy tốt, học tốt chứ không phải là thi nghiêm túc thế này, gay gắt thế kia. Chúng ta chưa tổ chức được các phong trào, chưa lắng nghe và tiếp nhận được hết những ý kiến để thực hiện chủ trương cho đúng.

. Xin cảm ơn ông.

Trích dự thảo quyết định cổ phần hóa

- Đối tượng cổ phần hóa: Các đơn vị sự nghiệp công lập có thu tự đảm bảo chi phí hoạt động thường xuyên hoạt động trong các lĩnh vực sau: Lĩnh vực đào tạo; lĩnh vực văn hóa thể thao; lĩnh vực sự nghiệp kinh tế.

- Các đơn vị sự nghiệp công lập có thu khi chuyển sang công ty cổ phần được tự chủ về tài chính, phát huy được vai trò của doanh nghiệp, công khai, minh bạch hạch toán theo nguyên tắc thị trường.

(Trích dự thảo Quyết định về ban hành quy chế thí điểm chuyển đơn vị sự nghiệp công lập có thu thành công ty cổ phần. Nguồn: website Bộ Tài chính)

GS Phạm Minh Hạc gửi thư tới Thường trực Ban Bí thư và Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương:

Ngày 6-5, GS-VS Phạm Minh Hạc đã viết thư gửi các ông Trương Tấn Sang - Thường trực Ban Bí thư, Tô Huy Rứa - Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương để bày tỏ ý kiến về chủ trương này. Được phép của GS, xin trích: “Như các anh biết, đại bộ phận nhân dân, nhất là các phụ huynh học sinh sinh viên, rất lo lắng, không an tâm về tình hình giáo dục hiện nay... Cổ phần hóa trường công có thu là một chủ trương trái với Nghị quyết TƯ 2 khóa XIII và nói chung ngược với định hướng XHCN của Đảng và nhà nước ta, theo tôi sẽ bị phản đối kịch liệt. Cách đây hai năm, Ban chấp hành TƯ Hội Cựu giáo chức VN đã có lần gửi thư phản đối chủ trương cổ phần hóa trường học”.

School@net (Theo http://www.phapluattp.vn/news/giao-duc/view.aspx?news_id=253)