Áp đặt chương trình khung và cơ cấu nhân sự

Giáo dục là một lĩnh vực của xã hội, là tấm gương phản ánh trung thực xã hội đó, không thể có cải cách GD độc lập với “cải cách xã hội”. Cơ chế của chúng nặng biết bao nhiêu mà kể, nó cần thời gian để thay đổi. Đó là chưa kể, có người có muốn duy trì quán tính này nữa.

Một lực lượng đóng vai trò không nhỏ trong hệ thống GDĐH hiện nay là khối các trường ngoài công lập. Nhưng đang có không ít trở lại trong bước phát triển của khu vực này.

Có thể thấy vấn đề nổi cộm là Bộ GD và ĐT đã quyết định cho thành lập ĐH tư thục, nhưng vẫn áp đặt nhiều cái.

Thứ nhất, áp đặt chương trình khung. Thử đặt vấn đề Bộ có đủ chuyên viên để viết hết các chương trình không, hay giao cho một chuyên viên viết? Mặt khác, một chuyên viên có viết nổi một chương trình đào tạo ĐH không?

Thường ở các nước, một chương trình như vậy cần có một hội đồng lão thành, chuyên viên cao cấp nghiên cứu 4 -5 năm mới đi đến kết luận, và cứ khoảng 10 – 15 năm họ đổi một lần, song song với quá trình cập nhật thường xuyên các kiến thức mới. Đó phải là những người biết rất rõ và dự báo sự phát triển xã hội, để thay đổi.

Muốn đọc một chương trình như vậy phải mất vài tháng mới xong. Chưa nói đến chuyện muốn nhận định, suy nghĩ, nghiên cứu thì còn lâu lắm.

Để “phê” chương trình của tôi, phải là người có chuyên môn mới nói được. Đằng này, ban kiểm soát xuống nhìn, nói chương trình thiếu cái này cái nọ, thêm cái này cái kia. Làm việc như thế, về mặt khoa học rất lệch lạc.

Thứ hai, về cơ cấu tổ chức, cũng có sự can thiệp khá sâu, đến tận bộ môn.

Cái này tôi hoàn toàn không hiểu. Đã cho trường tư thục hoạt động, thì tại sao hiệu trưởng cũng phải do Bộ thông qua? Chúng ta đang đẩy mạnh cải cách hành chính – đây là điểm Bộ nên suy nghĩ lại.

Nếu tôi hiểu không nhầm, thì cái lí của sự can thiệp đó là Bộ e ngại phát sinh nhiều vấn đề nhập nhằng của công – của tư, có sự giành giật nhau tiền bạc và quyền lực. Nhưng nếu có chuyện đó thì hãy để luật pháp xử lí, chứ Bộ không cần phải can thiệp. Nếu Bộ không tin luật pháp thì lại là chuyện khác.

Tinh thần luật pháp

Nhưng ở một mặt nào đó, sự can thiệp của Bộ GD và ĐT xuống các trường lại có tính hình thức. Với hơn 200 trường ngoài công lập hiện nay, Bộ không thể quản hết được. Không quản hết được, nhưng khi cần vẫn có thể trừng phạt được.

Trong xã hội mình, bất cứ tình huống nào cũng tìm được cái sai. Với “cái sai” đó, người ta có thể trừng phạt mình bất cứ khi nào. Cách làm kiểu đó là dùng búa điện lực ngàn tấn, để giết con ruồi 2 gam.

Cách làm việc hành chính của mình là như vậy. Tinh thần luật của mình vậy, biết thế nào được!

Chẳng hạn, trường này (ĐH Bắc Hà) được giấy phép làm tại Bắc Ninh, nhưng chưa xây nổi nhà ở Bắc Ninh. Vì một ngàn những lý do không hình dung nổi.

Trường có 15 ha đất, có số đỏ, nhưng không có đường vào. Muốn mở đường thì phải thương thuyết trở lại – thương thuyết từ trên xuống - quá trình mất hơn 1 năm. Được giấy xây đường, phải đầu tư để tự xây đường.

Và còn muôn vàn chuyện khác nữa…

Một ví dụ khác. Những năm trước, lúc Thủ tướng Phan Văn Khải, Bộ trưởng Bộ GD và ĐT Nguyễn Minh Hiển sang thăm Úc, đánh giá tình hình giáo dục ÚC. Nhà nước Úc đã mời các vị đến thăm một số trường, trong đó có trường… Cả TT Phan Văn Khải và BT Nguyễn Minh Hiển đều nói đó là mô hình mà trường này nên học.

GS Đặng Hữu lúc đó cũng đi theo đoàn, muốn "đem" mô hình về. Ông liên hệ với trường và nhận được sự đồng ý của phía trường bên đó. Cuối cùng, ta phải tiến đến bước xây dựng chương trình liên kết với trường bạn.

Sau đó, chính Phó TT Nguyễn Thiện Nhân lúc đọc diễn văn thành lập trường này cũng nhấn mạnh ý trường có vai trò nghiên cứu, trong đó cũng liên kết với các trường bên ngoài.

Nhưng đến khi nộp hồ sơ lên để làm chương trình liên kết. Người ta bảo làm sai, làm lại.

Sai ở chỗ nào ư? Làm gì cũng có thể sai. Xin đơn cử:

Vì tinh thần luật pháp, lẽ ra luật mới ra đời là triệt tiêu luật cũ. Nếu không muốn triệt tiêu, thì phải ghi rõ công nhận những điều nào thuộc luật cũ.

Đằng này, luật mới ra chưa chắc đã triệt tiêu luật cũ. Người nào muốn sử dụng luật cũ để phê phán tình hình mới vẫn có quyền. Không cách gì gỡ nổi.

Vì cơ chế nhập nhằng, nên người ta đấu tranh nhau về quyền lực và tiền bạc. Nhìn mặt nào, con người ta cũng có cái lý riêng. Mà như thế thì cuối cùng ai có ưu thế về vị thế chính trị thì sẽ thắng.

Trách nhiệm của ĐH là tạo ra các trí thức thật

Mười năm qua, có một câu nổi tiếng ở VN: Giáo dục là siêu lợi nhuận. Vì sao vậy? Vì người ta “bán” bằng cấp chứ không quan tâm đến nội dung chất lượng.

Trong thời gian tranh tối, tranh sáng thì điều đó là hiển nhiên. Xã hội có nhu cầu về bằng cấp, thì ĐH cũng đáp ứng nhu cầu đó. Nhưng về đường trường, xã hội sẽ phát triển lên, dân trí lên, đến lúc người ta đòi hỏi chất lượng chứ không chỉ là hình thức cái bằng.

Lịch sử truyền thống của người VN là ham học. Đến nay, khối ĐH công chỉ nhận hết 20% số người có nhu cầu ĐH, số còn lại đi đâu? Phải đi học tiếp. Vì cách dạy của mình, tốt nghiệp trung học chưa làm được gì cả. Áp lực xã hội đòi hỏi cho ra những loại hình trường mới.

Bây giờ cơ chế là kinh tế thị trường. Nghĩa là thị trường quyết định giá trị từng hoạt động từng thành phần. Vậy cứ để hệ thống ĐH tự khẳng định, đi đúng quy luật khách quan với sự phát triển xã hội.

Công nghiệp của ta chưa trưởng thành đúng mức để cần lực lượng lao động chất xám cao cấp. Nền sản xuất của mình là gì: Dầu hỏa – hút dưới đất lên, cao su, gỗ - chặt cây mà sống, chế biển thủy hải sản – vớt biển mà ăn, giày dép áo quần – lao động rẻ tiền. Đừng nói chuyện đóng tàu, ô tô…Công nghiệp nặng, công nghiệp mũi nhọn không có.

Nền sản xuất của ta chưa có nhu cầu chất xám cao cấp rộng rãi. Xây dựng các ĐH “đẳng cấp quốc tế” để làm gì?

Muốn hệ thống giáo dục phát triển thì cần "cải cách xã hội". Còn đòi hỏi giáo dục đi trước một bước, hay giáo dục dẫn dắt xã hội ư? E là quá tham vọng trong thời điểm này.

Nền giáo dục là tấm gương trung thực về phản ánh xã hội. Cả hệ thống ĐH không thể tiên phong và dẫn dắt, nhưng từng trí thức một thì có thể làm việc đó. Mối liên hệ hữu cơ là ĐH là đào tạo ra người trí thức. Trách nhiệm của lãnh đạo là làm sao để người trí thức có cơ hội đưa xã hội ngày càng đi lên.

Nói gì thì nói, chính trị vẫn phải đi trước.

Bây giờ xã hội chúng ta đang rất cần trí thức suy nghĩ và phản biện về những vấn đề mà nhà nước đang đối mặt.

Xã hội hôm nay cần sự phản biện xây dựng chiến lược thích hợp cho sự phát triển của xã hội. ĐH là môi trường có thể đào tạo những trí thức thật có khả năng như thế. Nhưng muốn thế, ĐH phải được tự chủ, được sáng tạo, không bị áp đặt theo kiểu “cầm tay chỉ việc” như hiện nay.

•      Thủy Linh (ghi)

School@net (Theo http://tuanvietnam.net/vn/thongtindachieu//8134/index.aspx)