I. Các đặc thù quan trọng của môn Tin học dạy trong nhà trường phổ thông

Môn Tin học cho học sinh phổ thông có những đặc thù rất quan trọng sau đây:
A. Thực hành trên máy tính là bắt buộc và là một cấu thành của bài giảng lý thuyết.
Đối với môn tin học rất khó dạy khi giáo viên hoàn toàn không được dùng máy tính để minh họa hay thực hành các thao tác mẫu của bài học. Nếu thày và trò trên lớp được học tập hoàn toàn với phấn và bảng (học chay), việc tiếp thu kiến thức bài học có thể suy giảm đến 90%. Mặc dù theo thiết kế của chương trình và cố gắng của các tập thể tác giả sách giáo khoa việc trình bày các kiến thức của bài học đã cố gắng độc lập tối đa với các thao tác cụ thể trên máy tính, việc truyền đạt của giáo viên vẫn phụ thuộc rất nhiều vào việc minh họa hay trình diễn trên máy tính.
B. Nhiều kiến thức và bài học được diễn đạt thông qua các bước thực hành và thao tác cụ thể trên máy tính.
Rất nhiều bài học (ví dụ các bài học Tin học văn phòng) được diễn đạt hoàn toàn thông qua các thao tác cụ thể với phần mềm. Cần chú ý đặc điểm này để giáo viên chủ động trong việc diễn đạt bài học trong trường hợp không có máy tính trình diễn trên lớp.
C. Kiến thức môn học gắn liền với công nghệ và thay đổi rất nhanh trên thế giới.
Đặc thù này làm cho Tin học khác hẳn so với tất cả các môn học có liên quan đến công nghệ hay học nghề khác. Công nghệ Tin học, cụ thể là máy tính đã và đang thay đổi từng ngày và len lỏi trong mọi ngõ ngách của cuộc sống hàng ngày, trong mọi ngành, nghề khác nhau. Đặc thù này là cho Tin học trở thành môn học khó giảng dạy nhất và đòi hỏi giáo viên phải không ngừng nâng cao trình độ cá nhân của mình mới đủ kiến thức cập nhật.
D. Khái niệm "tay nghề" Tin học có thể được hiểu và đánh giá theo nhiều cách và quan điểm đa dạng khác nhau.
Thông thường chúng ta hiểu "nghề" và đánh giá "tay nghề" theo các kỹ năng và thao tác cụ thể thuần túy "cơ học". Đối với các môn khác, bản thân môn học là khép kín với các tiêu chuẩn tương đối rõ ràng để đánh giá "tay nghề". Còn đối với Tin học khái niệm "nghề" lại có thể được hiểu theo nhiều cách khác nhau bởi Tin học có liên quan trực tiếp đến rất nhiều ngành nghề, khoa học khác nhau. Chương trình Tin học này chỉ giới hạn trong phạm vi bản thân các kiến thức và kỹ năng cơ bản và nội tại của công nghệ thông tin mà thôi. Ví dụ việc đánh giá "tay nghề" của trình bày văn bản trên máy tính thực chất sẽ phụ thuộc rất nhiều vào lĩnh vực cụ thể của công việc này. Ví dụ việc trình bày sách và báo, tạp chí là hai lĩnh vực nghề khác nhau với những tiêu chí đánh giá khác nhau.
E. Môi trường thực hành rất đa dạng và không thống nhất.
Đây cũng là một đặc thù rất nổi bật của bộ môn Tin học. Chỉ nói riêng họ hệ điều hành kiểu Windows cũng đã có đơn gần 20 phiên bản khác nhau hiện đang được dùng tại Việt Nam, ví dụ: Windows 95, 98, 98SE, ME, 2000 Professional, 2000 Server, XP Professional, XP Home, 2003 Server và sắp tới lại có thể là Longhorn, Vista. Hệ thống cấu hình đĩa đi kèm các tại các máy tính cũng rất đa dạng. Các máy tính có thể có một, hai hay nhiều hơn các ổ đĩa cứng trong máy tính. Hệ thống file chính của hệ điều hành không nhất thiết được cài đặt trong đĩa cứng C. Trên các máy tính thậm chí có thể cài đặt song song nhiều hệ điều hành khác nhau. Giáo viên cần có chủ động cao nhất khi giảng dạy lý thuyết cũng như hướng dẫn thực hành cho học sinh. Thông tin trong các tài liệu giáo khoa chỉ mang tính pháp lý về kiến thức môn học chứ không áp đặt qui trình thao tác trên máy tính. Với mỗi bài học cụ thể, tùy vào các điều kiện thực tế mà giáo viên có thể hoàn toàn chủ động trong việc trình bày khái niệm, minh họa thao tác trên máy tính sao cho dễ hiểu nhất đối với học sinh.
F. Là một môn học mới chưa có nhiều kinh nghiệm và về lý luận cũng như thực tế cho việc giảng dạy trong nhà trường phổ thông.
Tin học là một ngành công nghệ khá mới mẻ đối với Việt Nam và phát triển rất nhanh trên thế giới. Tại Việt Nam, chưa bao giờ Tin học được đưa vào nhà trường thành môn học chính thức và phổ cập đại trà (thời điểm 2005). Chính vì các lý do trên mà Tin học, Máy tính mặc dù đối với xã hội đã phổ cập nhưng đối với nhà trường lại rất mới mẻ.
Từ các đặc thù quan trọng đã nêu trên có thể rút ra một vài kết luận về môn Tin học khi đưa vào giảng dạy trong nhà trường.
(1) Tin học phải là một môn học “đặc biệt” theo nghĩa nó phải được giảng dạy một cách “linh hoạt”, không nên và không được phép áp đặt các tiêu chuẩn đánh giá chặt về phương pháp, tiến độ giảng dạy như các môn học khác trong nhà trường.
(2) Cần ưu tiên tối đa trang thiết bị cho giáo viên khi giảng dạy môn học này. Việc học chay môn Tin học có thể dẫn đến thảm họa không lường trước.
(3) Giáo viên dạy môn Tin học cần cập nhật kiến thức thường xuyên và cần được kiểm tra kiến thức thường xuyên. Nhà trường cần tạo điều kiện cho các giáo viên này có điều kiện học tập, nâng cao kiến thức và kinh nghiệm. Ngược lại giáo viên không thể ngồi yên và bằng lòng với kiến thức chỉ ghi trong sách giáo khoa.
(4) Phuơng pháp giảng dạy, học và đánh giá học sinh cũng cần phải đổi mới và tuân theo các qui chế đặc biệt linh động. Về vấn đề này tôi sẽ còn nhắc lại trong phần sau của bài viết này.

II. Các điều kiện cần thiết thực hành máy tính

Như đã trình bày ở trên, công việc thực hành trên máy tính đóng vai trò rất quan trọng và quyết định việc truyền đạt kiến thức của giáo viên và hiểu bài của học sinh. Máy tính cần có trên các giờ giảng lý thuyết cũng như thực hành của học sinh. Trong hoàn cảnh thực tế của nhà trường Việt Nam rất khó để có được một mô hình lý tưởng về điều kiện thực hành trên máy tính. Chúng tôi đưa ra các phương án khác nhau của mô hình phòng học môn Tin học để các giáo viên tham khảo và chuẩn bị sẵn sàng cho công việc giảng dạy của mình.

Điều kiện của phòng học lý thuyết
Trong phòng học lý thuyết cần phân biệt 2 khu vực riêng biệt: khu vực dành cho giáo viên giảng bài và khu vực dành cho học sinh. Cần ưu tiên các thiết bị cho khu vực của giáo viên. Các phương án sau có thể thực hiện tùy thuộc vào điều kiện trang bị cụ thể của từng nhà trường.
Bảng 1: Các điều kiện trang thiết bị của phòng học lý thuyết.



Điều kiện của phòng học thực hành học sinh
Trong phòng học thực hành cũng cần phân biệt 2 khu vực riêng biệt: khu vực dành cho giáo viên hướng dẫn và khu vực dành cho học sinh thực hành. Cần ưu tiên các thiết bị cho khu vực của học sinh. Các phương án sau có thể thực hiện tùy thuộc vào điều kiện trang bị cụ thể của từng nhà trường.
Bảng 2: Các điều kiện trang thiết bị của phòng học thực hành

School@net